2024 Yılı Bütçesinde Tasarruf Deprem Harcamalarından mı Yapıldı?

OZAN BİNGÖL

2024 yılını geride bıraktık ve 15 Ocak 2025 itibariyle geçen yılın bütçe performansı da ortaya çıktı. Bütçe açıklarında, faiz ödemelerinde Cumhuriyet tarihinin rekorlarını kırdık.

2024 yılında merkezi idare bütçesi açığı 2 trilyon 106,1 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Faiz dışı açık ise 835,7 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. 2024 yılı bütçe varsayımına nazaran bütçe açığının 2 trilyon 651,9 milyar TL, faiz dışı açığın ise 1 trilyon 397,9 milyar TL olması kelam konusu idi.  Bu bilgilere nazaran, bütçe açığı varsayımların 545,8 milyar lira altında gerçekleşti.

Bütçe açığının 2024 bütçe iddialarının altında kalması açısından görünürde olumludur. Görünürde diyorum, zira bütçe açığını azaltmak için yapılan tasarrufun hangi kalemlerden yapıldığı kıymetlidir.

13 Mayıs 2024 tarihinde Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz ve Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek Cumhurbaşkanlığı Külliyesinde “Kamuda Tasarruf ve Verimlilik Paketi”ni kamuoyu ile paylaştı. Pek çok tasarruf önlemi kamuoyu ile paylaşıldı. Pekala, bu önlemler hayata geçti mi? Asıl kıymetli konu ise asıl tasarruf yapılması gereken harcama kalemlerinde frene mi yoksa gaza mı basıldığıdır. Aşağıdaki datalar bize bu sorunun yanıtını verecektir?

Mal ve Hizmet Alımları bütçe iddiasının %110 oranında gerçekleşti.

Kamuda tasarruf önlemleri kapsamında bütçede harcama disiplini için, mal ve hizmet alım ödeneklerinden %10 kesinti yapılması kelam konusuydu. 2024 yılı Merkezi İdare Bütçesi gerçekleşme sonuçlarına baktığımızda mal ve hizmet alımlarının bütçe başlangıç ödeneğinin %110’u olduğu görülmektedir. Yani, bütçe disiplini manasında mal ve hizmet alımlarında tasarruf yapılmak bir yana artış yaşanmıştır.

Temsil Tanıtma Sarfiyatları %25 azaltılacak denildi, %29,9 arttı.

Sayın Cevdet Yılmaz tarafından yapılan sunumun 14. Sayfasında “Kamuda tasarruf-Diğer cari harcamalar” başlığı altında; “Temsil ve tanıtma ödeneklerinde 2024 yılında %25 kesinti yapılması, devam eden yıllarda da bunun baz alınması” biçiminde önlem öngörülmüştür. Lafta kalmaması durumunda, çok isabetli bir önlemdir.

Bütçe gerçekleşme sonuçlarına baktığımızda, %25 azaltılması halindeki önlemin uygulayıcılar tarafından yanlış anlaşıldığı ve sonuçta temsil ve tanıtma harcamalarının bırakın azaltılmasını bütçe başlangıç ödneğinin %29,9 oranında üzerinde gerçekleştiği aşağıdaki tablodan görülmektedir. Birebir durumun evvelki yıllarda da gerçekleştiği açık bir formda tabloda yer almaktadır.

Son dört yıldır, istisnasız her yılda temsil ve tanıtma harcama gerçekleşmeleri bütçe başlangıç ödeneğinin çok üzerinde gerçekleşmiştir. 2021-2024 periyodu artış oranı %580 olmuştur.

Makam aracı saltanatında frene değil, gaza basılmış.

Önceki Maliye Bakanlığı döneminde kamudaki taşıt masraflarını “Çerez parası” olarak niteleyen Sayın Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek ve Sayın Cevdet Yılmaz tarafından yapılan sunumun 7. Sayfasında “Kamuda tasarruf- Taşıtlar” başlığı altında “Kamu Filo İdare Sistemi ile aktifliğin artırılması, taşıt sayısı ve kullanımına standartlar getirilmesi, 3 yıl mühletle yeni araç satın alınmaması ve kiralanmaması” önlemi yer almaktadır. Çerez, bu kadar değerlenince kamudaki çerez parası da değer kazandı herhalde, taşıtlar tasarruf önlemleri ortasında yerini aldı.

Ancak, uygulama sonuçlarına baktığımızda, üç yıl yeni taşıt alınmaması formundaki önleme karşın pek çok kamu kurum ve kuruluşunda binek araba ve öbür taşıt alımlarının 2025 yılında 2024 yılına nazaran artarak devam etmekte olduğu görülmektedir. Aşağıda yalnızca örnek olması açısından birkaç kamu kurumunun yalnızca binek araba alımına ait T cetvelinde yer alan dataları paylaşılmıştır. 

Tasarruf Zelzele Harcamalarından mı Yapıldı?

Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz, 2024 yılı bütçesiyle ilgili olarak 24 Kasım 2023 tarihinde Plan ve Bütçe Kurulunda yaptığı konuşmada, 2024 yılı bütçesinde zelzele için 1 trilyon 28 milyar lira para ayrıldığı bilgisini vermiştir.

Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı tarafından hazırlanan Bütçe Hazırlama Rehberlerinde sarsıntı harcamalarının ilgili hesap fişlerinde takibe imkan verecek formda kaydedilmesi tarafında düzenlemesi kelam hususudur. Buna nazaran Muhasebat Genel Müdürlüğünün 2024 Merkezi İdare Bütçesinden zelzele için harcanan meblağı bir tuşa basarak raporlaması mümkündür. Lakin, bu türlü bir rapor yahut zelzele bölgesine 2024 yılında ne kadar harcama yapıldığı bilgisi paylaşılmadı.

Bizim Merkezi İdare Bütçesi bilgilerine bakarak ulaştığımız sonuçlar, bütçe açığının kestirimin altında gerçekleşmesinde zelzele için yapılan harcamaların öngörülenin altında kalmasının da kıymetli bir hissesi olduğu biçimindedir.

Örneğin depremzedelere sağlanacak konut için Merkezi İdare Bütçesinin “Sermaye Transferleri” kalemi kullanılmaktadır. Bu kalemden AFAD bütçesine aktarma yapılmakta, oradan da hak sahiplerine konut dağıtımı gerçekleştirilmektedir.

2024 bütçesinde sermaye transferleri başlangıç ödeneği 720,8 milyar liradır. Yani, bütçe hazırlanırken yapılması öngörülen ödenek fiyatı budur. Pekala gerçekleşme ne olmuştur? Gerçekleşme fiyatı bütçe ödeneğinin 80,5 milyar lira altında gerçekleşmiştir.

Afet ve Acil Durum İdare Başkanlığının 2024 bütçesinde “Kurum, İşletme ve Hane Halkına Yapılan Sermaye Transferleri” kalemi için ayrılan ödenek 654,4 milyar liradır. Bu meblağ sarsıntı bölgesinde birçok konut olmak üzere yapılıp hak sahiplerine yapılacak transferleri içermektedir. Birebir harcama kaleminin 2024 yılı gerçekleşme sonucu için Merkezi İdare Bütçesine baktığımızda “Sınıflandırmaya Girmeyen Öteki Kurum, İşletme ve Hane Halkına Yapılan Sermaye Transferleri” kaleminden yapılan harcama toplamının 555.8 milyar lira olduğu gözükmektedir. Yani, bu bilgiye nazaran yaklaşık, zelzele bölgesi için AFAD üzerinden yapılacak harcama 98,6 milyar lira düşük kalmıştır, kısılmıştır yahut kesilmiştir. Bunun nedeni, kamuoyu ile paylaşılmalıdır.

Yukarıdaki iki temel data de bize şunu söylemektedir: 2024 yılında sarsıntı bölgesinde yapılarak hak sahiplerine teslim edilecek konut ve öteki taşınmazlar için harcanması gereken fiyatın çok altında harcama gerçekleşmiştir.

Görünen o ki Merkezi İdare Bütçesinde; Mal ve hizmet alımlarından, misyon zararlarından, KÖİ ödemelerinden, temsil ve tanıtmadan, taşıt alımlarından tasarruf yapılamamış, ancak sarsıntı harcamalarından kısıntıya gidilmiştir. Sarsıntı bölgesine yapılacak harcamalar, tasarruf kapsamına dahi girmemesi gereken, mecburî ve acil harcamalardır.

Yaşanan büyük sarsıntı felaketinin acılarının bir an evvel dindirilmesini isteyen birer vergi ödeyicisi olarak, ikinci yıl dönümü yaklaşan 6 Şubat Sarsıntısı mağdurlarının bir an evvel sıcak yuvalarına girmesinin temin edilmesini beklemek ve kapsamda bölgeye ve bölge insanına yapılma kelamı verilen ve yapılan harcamaların kamuoyu ile şeffaf bir halde paylaşılmasını istemek hakkımızdır.

Fikri takip değerlidir. 2024 Merkezi İdare Bütçesi konuşmasında zelzele bölgesine 1 trilyon 28 milyar lira kaynak ayrıldı diye işin reklamını yapanlardan, yüksek bütçe açığına sarsıntı harcamalarını münasebet gösterenlerden, 2024 yılı bittikten ve harcama sonuçları katılaştıktan sonra sarsıntı bölgesi için, sarsıntıdan ziyan görenler için bu kadar para harcandı mı? Harcandı ise şeffaf bir formda kamu oyu ile niçin paylaşılmıyor? Harcanmadı ise, bütçe açığı için eliniz depremzedeye harcanacak paraya mı uzandı? Diye sormak, sorgulamak gerekir.

Ayrıca, AFAD idaresine de bir sorumuz var: Sitenizin “afad.gov.tr/mali-tablolar” sayfasında aylık olarak yayımladığınız mali tabloları 2023 Aralık ayından sonra yayımlamaya neden son verdiniz? 6 Şubat Sarsıntısı nedeniyle yüksek harcamaların yapıldığı bu devirde bu tabloların kamuoyu ile paylaşımı her zamankinden daha kıymetli iken bu şeffaf paylaşımlaraa neden son verdiniz?