Aleksitimiye sahip birini fark etmek kolay değildir, hatta kişi kendisinin bu duruma sahip olduğunu bile bilmiyor olabilir. Büsbütün içsel bir tecrübe olan aleksitimi, bireyin etrafını nasıl algıladığına ve dünyayla nasıl etkileşim kurduğuna da tesir eder.
Bu terim birinci defa 1970’lerde bilimsel araştırmalarda tanımlandı ve günümüzde klinik bir teşhis olarak kabul edilmemekle birlikte, genel nüfusun yaklaşık %10’unu etkilediği kestirim edilmektedir. Sözün kökeni Yunanca’dır: “a” (yok), “lexis” (kelimeler) ve “thymia” (ruh yahut duygular) manasına gelir, yani “duygular için söz bulamamak” formunda çevrilebilir.
Aleksitimi, bireyin interosepsiyon (içsel duyusal farkındalık) yeteneği ile yakından bağlantılıdır. Aleksisomi olarak da isimlendirilen bu durum, bireylerin açlık, susuzluk, yorgunluk, uyarılma yahut ağrı üzere içsel durumları kolaylıkla fark edememesine neden olabilir.
Bu durum, obsesif-kompulsif bozukluk (OKB), premenstrüel disforik bozukluk, travma sonrası gerilim bozukluğu (TSSB), anksiyete ve depresyon üzere çeşitli ruhsal rahatsızlıklarda daha yaygın görülmektedir. Kimi bireyler doğuştan aleksitimiye sahiptir, kimileri ise travma sonrası bu durumu geliştirebilir.
Aleksitimiye sahip bireyler hislerini tanımlamakta zorlandıkları için, çoklukla bu hisleri bastırır yahut görmezden gelirler. Bu durum, kendilerini duygusal olarak düzenlemelerini zorlaştırır ve daha sık bunalmış hissetmelerine yol açabilir.
Aleksitimiye sahip bireyler ekseriyetle dışa dönük bir düşünme stiline sahiptir. Kendi hislerini tahlil etmek yerine etraflarında olup bitenlere odaklanarak bilgi toplamaya çalışırlar. Bu da geçmişte yaşadıkları olayları sonradan kıymetlendirerek ne hissettiklerini anlamalarına neden olabilir.
Özellikle otizmli bireylerde aleksitimi toplumsal ipuçlarını yorumlamayı zorlaştırabilir. Yüz tabirlerini anlamakta zahmet çektiklerinden, toplumsal etkileşimler bunaltıcı olabilir ve duyusal çok yüklenmeye neden olabilir.
Bunun yanı sıra, aleksitimiye sahip bireyler tipik olarak duygusal reaksiyon verilmesi beklenen olaylara farklı yansılar verebilir. Örneğin, bir ünlünün mevti ya da bir düğün duyurusu üzere olaylar karşısında beklenmedik reaksiyonlar gösterebilirler. Bu durum, toplumsal etraflarında yanlış anlaşılmalara ve hayal kırıklıklarına yol açabilir.
Duygusal farkındalık, yetişkinlikte geliştirilebilen bir marifettir. Aleksitimiye sahip bireyler için hislerini ve fizikî hislerini isimlendirmeyi pratik etmek, kendilerini daha uygun anlamalarına yardımcı olabilir. Ayrıyeten, bu hislerin bedende nasıl temsil edildiğini öğrenmek, duygusal farkındalığı artırmada tesirli bir strateji olabilir.