DEMANS -3-
“Annem artık beni tanımıyor” demek sıkıntı. Lakin “annem hiç bu türlü biri değildi” demek daha acı. Demans, yalnızca hafızayı değil, kişiliği de yıkar. O yüzden beşerler bu hastalığı yalnızca unutmakla değil, “kaybolmakla” tanımlar.
Fakat her unutkanlık kalıcı olmak zorunda değil. Kimi demans çeşitleri, yanlışsız vakitte fark edilirse geri döndürülebilir ya da en azından ilerlemesi yavaşlatılabilir.
Tedavi edilebilir demans nedenleri
Bazen zihinsel çöküşün nedeni Alzheimer değildir. Tedavi edilebilir birtakım tıbbi durumlar da misal belirtilere yol açabilir:
– 12 vitamini eksikliği → sinir iletimini bozar.
– Hipotiroidi → zihin bulanıklığı yapar.
– Kronik depresyon → bilişsel fonksiyonları baskılar
– İlaç etkileşimleri → antikolinerjikler bilhassa yaşlılarda demansa benzeri tablo yaratabilir (Kaynak: NIH, Harvard Medical School)
Bu yüzden her unutkanlıkta MRI çekilmeden evvel kan analizi ve psikiyatrik kıymetlendirme yapılmalıdır. Zihin, bazen kolay bir vitamin desteğiyle bile toparlanabilir.
Zona aşısı zihni de korur mu?
Evet. 2022’de yayımlanan bir araştırmaya nazaran, zona aşısı olan bireylerde demans gelişme riski % 19–23 oranında daha düşük. (Kaynak: BMJ, 2022 – Galler nüfus çalışması)
Neden?
Herpes zoster virüsü (zona), hudut sistemi üzerinde kalıcı iltihaplara yol açabiliyor. Bu durum beyin damarlarını etkileyip vasküler demans riskini artırabiliyor.
Aşı, bağışıklığı güçlendirerek bu süreci önlüyor.
Hangi aşılar var?
– Shingrix: % 25 ’e kadar tesirli (rekombinant, yeni nesil)
– Zostavax: % 20 (canlı virüs temelli) (Kaynak: CDC, Mayo Clinic, 2023)
Ancak bu aşılar, daha demans hastalığı baş göstermeden yapılırsa işe yarıyor. Esasen başlayan bir bunama hastalığınız varsa, işe yaramıyor.
Zihni güçlendiren demansı geciktirebilen besinler
Beyin sadece düşünerek değil, hakikat beslenerek de korunur.
Akdeniz tipi beslenmenin demans riskini % 30’a kadar azaltabildiği gösterildi (Kaynak: Lancet Public Health, 2020)
İşte bilimsel olarak zihinsel sıhhati desteklediği kanıtlanmış birtakım besinler:
Yağlı balıklar (somon, sardalya, uskumru)
– Omega-3 yağ asitleri beyin hücrelerinin temel yapı taşıdır.
– Haftada 2 porsiyon önerilir. (Kaynak: Harvard Health, “Nutrition and Brain Health”)
Yaban mersini ve mor meyveler
– Antioksidanlar içerir. Beyindeki oksidatif gerilimi azaltır.
– Hafıza ve öğrenme üzerinde olumlu tesiri var.
(Kaynak: Tufts University, “Blueberries and Cognitive Function”)
Ceviz, badem, fındık
– E vitamini, sağlıklı yağlar ve polifenoller sayesinde beyin yaşlanmasını yavaşlatır.
– Ceviz bilhassa alzheimer riskini azaltan besinler ortasında. (Kaynak: Alzheimer’s Research UK)
Koyu yeşil yapraklı sebzeler (Ispanak, kara lahana, pazı)
– Günde 1 porsiyon tüketenlerde bilişsel yaşlanma %11 daha yavaş.
– Folat, K vitamini ve lutein içerir.
(Kaynak: Rush University, 2021)
Bitter çikolata
(% 70 ve üzeri kakao)
– Flavonoidler sayesinde kan akışını artırır, dikkat mühletini uzatır.
– Günde 1-2 kare kafidir.
(Kaynak: Frontiers in Nutrition, 2020)
Zeytinyağı
– Hücre zarlarını korur, anti-inflamatuar özellik taşır.
– Akdeniz diyetinin temelidir. (Kaynak: MIND Diet Studies – Chicago, 2015)
Domates
– İçerdiği likopen, beyin hücrelerini özgür radikallere karşı korur.
– Alzheimer hastalarında düşük likopen düzeyleri saptanmıştır.
(Kaynak: Journal of Alzheimer’s Disease, 2018)
Önlemek mümkün mü?
Evet. Tam manasıyla önlemek tahminen mümkün değil lakin geciktirmek ve tesirlerini azaltmak mümkün. Bunun için yapılması gerekenler şaşırtan biçimde sıradan:
– Haftada 3 gün yürüyüş.
– Her gün kitap, bulmaca, sohbet.
– Tertipli uyku
– Akdeniz tipi beslenme: zeytinyağı, yeşillik, balık.
– Sigara ve alkolü sınırlamak
(Kaynak: Lancet Public Health, 2020 – “Modifiable risk factors for dementia”)
En kıymetlisi ise toplumsal bağlar. Araştırmalar, yalnız yaşayan yaşlıların demans riskinin % 60 daha yüksek olduğunu gösteriyor. Zihin, konuşa konuşa açılır.
Evde uygulanabilir Demans Testi: GPCOG
Dilerseniz aşağıdaki kolay testi uygulayarak zihinsel performansınızı değerlendirebilirsiniz:
GPCOG (Kısa sürüm – 7 soru)
1. Bugünün tarihini, ayı ve yılı yazın.
2. Doğduğunuz yılı yazın.
3. Mevcut başbakanın ismini yazın.
4. Son tatilinizi nerede geçirdiğinizi yazın.
5. Şu üç kelimeyi ezberleyin: Elma – Kalem – Gözlük
6. 20’den geriye hakikat 5’er 5’er sayın.
7. 3 kelimeyi hatırlamaya çalışın.
Değerlendirme:
Her doğru yanıt = 1 puan
Toplam 5 yahut altı: daha ileri kıymetlendirme gerekebilir
(Kaynak: GPCOG – University of New South Wales, 2021)
YARIN: BEYİN SİSİ
– Beyniniz bu sabah uyanamadıysa, nedeni yaş değil!
– Alzheimer sanıyorsunuz fakat değil!
– Zihinsel yorgunluk çözümsüz değil!