KEMİK ERİMESİ -2-
Kemik taramaları ve kan testi şart
Tarama yaptırmadan osteoporoz anlaşılır mı?
Osteoporoz sinsi bir hastalıktır. Birden fazla vakit hiçbir ağrı ya da belirti vermez. Kemikler incelir, güçsüzleşir ancak fark edilmez. Ta ki bir gün sıradan bir düşmeyle kırık oluşana kadar.
Kadınlarda en sık kalça ve omurga kırığı görülürken; erkeklerde de bilek kırıkları birinci sinyal olabilir.
Bu nedenle, semptom beklemeden risk kümesindeki bireylerin sistemli taramadan geçmesi önerilir. (Kaynak: International Osteoporosis Foundation, 2024)
DEXA testi her yıl mı yapılmalı?
Hayır. DEXA sonucu olağansa ekseriyetle 3–5 yıl aralıkla tekrar edilmesi kafidir. Lakin osteopeni yahut osteoporoz saptanmışsa, tedaviye cevabı görmek için 1–2 yılda bir tekrarı önerilir.
Tedavi alan şahıslarda kemik yoğunluğundaki % 3–5’lik artış bile kırık riskini kıymetli ölçüde azaltır.
(Kaynak: Endocrine Society – Bone Health Monitoring Guidelines)
ERKEKLER DE TARANMALI MI?
Evet. Erkeklerde osteoporoz daha geç başlasa da, kırık sonrası vefat oranı bayanlardan yüksektir. Testosteron düzeyi düştükçe kemik kaybı artar. Ayrıyeten D vitamini eksikliği erkeklerde de çok yaygındır.
70 yaş üstü erkeklerin en az bir kere DEXA testi yaptırması önerilir. Ayrıyeten sigara içenler, kortizon kullananlar ve hareketsiz yaşayanlar için risk daha fazladır.
Kimler DEXA testi yaptırmalı?
– Tüm bayanlar: 65 yaş ve üzeri
– Tüm erkekler: 70 yaş ve üzeri
– 50 yaş üstü bayan ve erkekler: Düşme hikayesi, sigara içimi, D vitamini eksikliği, kortizon kullanımı üzere risk faktörleri varsa
– 40 yaş üzeri bireyler: Kalça, omurga yahut bilek kırığı hikayesi olanlar
DEXA testi ağrısız ve süratli bir süreçtir. Bir röntgen çekimi kadar kısa sürer ve özel bir hazırlık gerektirmez.
(Kaynak: American Bone Health – Bone Density Testing Guidelines)
DEXA taraması nedir?
DEXA (Dual-Energy X-ray Absorptiometry), kemik yoğunluğunu ölçen özel bir röntgen testidir.
Genellikle bel ve kalça kemiğine uygulanır. Son derece düşük
dozda radyasyon içerir.
Testin sonucu “T skoru” olarak verilir. Bu skor, kişinin kemik yoğunluğunun genç bir bireyin kemik yoğunluğuyla karşılaştırılmasıdır:
– T skoru -1 ve üzeri: Normal
– T skoru -1 ile -2.5 ortası: Osteopeni (öncül evre)
– T skoru -2.5 ve altı: Osteoporoz
Bu hudutlar Dünya Sıhhat Örgütü tarafından belirlenmiştir. (Kaynak: WHO Criteria for Osteoporosis Diagnosis)
Kemik sıhhati için hangi kan testleri gerekir?
Kemik yoğunluğunu sırf görüntüleme değil, kimi biyobelirteçler de tesirler. Bu nedenle DEXA ile birlikte şu kan testleri de yapılmalıdır:
– D vitamini seviyesi (25-OH-D): 30 ng/mL altı riskli kabul edilir.
– Kalsiyum: Kemik üretiminde temel mineraldir.
– Paratiroid hormonu (PTH): D vitamini eksikliğinde artar ve kemik yıkımını tetikler.
– Alkalen fosfataz: Kemik yıkım sürecini gösterir.
– Tiroid işlev testleri: Hipertiroidi, kemik kaybını hızlandırabilir.
Bu testlerle birlikte karaciğer ve böbrek işlevleri da izlenmelidir. Zira D vitamini faal hâle bu organlarda gelir.
Taramayı ötelemek neden tehlikeli?
Kadınlarda menopoz sonrası birinci 5 yılda kemik kaybı çok süratlidir. Bu müddette kemik kitlesinin % 10–15’i kaybedilebilir. Lakin bu durum çoğunlukla hissedilmez.
Erkeklerde süreç daha yavaş ilerlese de, bilhassa 70 yaş sonrası süratli bir düşüş başlar. Düşme sonucu kalça kırığı yaşayan 80 yaş üstü erkeklerin % 20’si birinci yıl içinde hayatını kaybedebilir.
DEXA testi ve kan analizleri, bu riski evvelden görmek ve tedbir almak için hayati ehemmiyettedir.
(Kaynak: European Journal of Endocrinology, 2023)
Test sonuçları berbat çıkarsa ne olur?
T skoru -2.5 ve altındaysa, hekiminiz kemik imalini destekleyici ilaç tedavisi önerebilir. Lakin her osteoporoz hastasına ilaç koşul değildir. Evvel şu adımlar uygulanır:
– D vitamini ve kalsiyum desteği
– Fizikî aktivite ve yük taşıyan egzersizler
– Düşme riskinin azaltılması (halı kaldırmak, gece lambası kullanmak vb.)
– Alkol ve sigaranın bırakılması
– Kortizon ve tiroid ilaçlarının gözden geçirilmesi
Tüm bu ömür usulü değişiklikleri, ilaç tedavisi öncesinde ve sırasında tesirlidir.
YARIN:
– Kalsiyum mu, D vitamini mi daha değerli?
– K2 vitamini neden bu kadar konuşuluyor?
– Dayanak alınmalı mı, yoksa besinden mi?
– Fazlası ziyanlı mı? Eksikliği neye yol açar?