Hangi ilaçlar kullanılır?
1. Bifosfonatlar
En sık kullanılan kümedir. Alendronat, risedronat, zoledronik asit üzere casuslar kemik yıkımını yavaşlatır.
Artıları
– Kırık riskini % 40’a kadar azaltır.
– Haftalık yahut yıllık doz seçenekleri vardır.
Eksileri
– Mide tahrişi. (oral formda)
– Çene kemiği nekrozu. (çok nadir)
– Uzun kullanımda atipik femur kırığı riski.
2. Denosumab
Cilt altına 6 ayda bir uygulanan bir monoklonal antikor.
Artıları
– Kolay uygulama, yeterli tolere edilir.
– Bilhassa böbrek işlevi bozuk olanlarda avantajlı.
Eksileri
– Ansızın kesilirse kemik yoğunluğu süratle düşer.
– Tedavi kesildikten sonra öteki ilaca geçilmeli.
3. Teriparatid
Kemik imalini artıran bir paratiroid hormonu türevidir.
Artıları
– Omurga kırıklarını önlemede çok tesirlidir.
– Ağır osteoporoz olaylarında tercih edilir.
Eksileri
– Günlük enjeksiyon
Yüksek maliyet.
– 2 yıldan fazla önerilmez.
(Kaynak: Endocrine Society Clinical Guidelines – 2022 Update)
Hormon tedavisi: Riskli lakin etkili
Kadınlarda menopoz sonrası östrojenin azalması kemik kaybını hızlandırır. Bu yüzden kimi durumlarda “östrojen replasmanı” gündeme gelebilir.
Ancak:
– Yalnızca menopoz semptomları çok barizse.
– Kalp hastalığı ve göğüs kanseri riski düşükse.
– Kısa müddetli (2–5 yıl) planlandıysa önerilir
Erkeklerde ise testosteron eksikliğine bağlı osteoporoz varsa, düşük testosteron seviyesi (300 ng/dL altı) ve belirtiler bir ortadaysa hormon replasmanı düşünülebilir. Fakat bu karar, evvelki yazımızda aktardığımız üzere dikkatle verilmelidir. (Kaynak: North American Menopause Society – Hormone Therapy Position Statement, 2022)
Uzun vadeli müdafaa için ne yapılmalı?
Kemik sıhhati bir ömür uzunluğu süren bir yatırımdır. İlaçla başlayan tedavi, hayat usulüyle sürdürülmelidir:
– Haftada en az 3 gün nizamlı idman.
(yürüyüş, dans, merdiven)
– D vitamini seviyesinin korunması.
(güneş+ takviye)
– Alkol ve sigaranın bırakılması.
– 6 ayda bir fizik muayene, yılda bir DEXA takibi.
– Düşmeleri önlemek için konut düzenlemeleri.
Osteoporozun tedavisi kadar, tekrar eden kırıkları önlemek de değerlidir. Bu nedenle yaşa uygun bir muhafaza planı, sağlıklı yaşlanmanın temelidir.
Alternatif dayanaklar işe fayda mı?
Besin takviyeleri ilaç yerine geçmez, ancak tedavinin tamamlayıcısıdır.
İşe yarayanlar
– Kalsiyum + D vitamini kombinasyonu
– K2 vitamini (damar kireçlenmesini azaltır)
– Magnezyum ve çinko (kemik matriksini destekler)
– Kolajen peptitler (kemik elastikiyetine katkı sağlayabilir)
Kanıta dayalı olmayanlar:
– Adaçayı, rezene, mürver üzere bitkisel kürler
– Manyetik bileklik yahut frekanslı cihazlar
– Yumurtadan çıkarılan “kalsiyum kabuğu” takviyeleri
Takviye alırken, bilhassa D vitamini ve K2’nin kan seviyeleri izlenmeli, fazlasından kaçınılmalıdır.
Ne vakit ilaç tedavisi gerekir?
Kemik erimesi tanısı konduysa, bilhassa T skoru -2.5’in altındaysa ve kırık hikayesi varsa ilaç tedavisi düşünülür. Lakin her düşük skor çabucak ilaç manasına gelmez. Evvel şu kriterlere bakılır:
– T skoru -2.5 ve altı+düşük travmalı kırık öyküsü
– 65 yaş üstü bireylerde süratli uzunluk kısalması (>3 cm)
– Vertebra çökme kırığı (omurga)
– Yüksek FRAX skoru: 10 yıl içinde kırık geçirme riski >% 20
(Kaynak: National Osteoporosis Guideline Group (NOGG), 2023)
Kırık sonrası tedavi nasıl planlanmalı?
Bir kırık yaşandıysa tedavi aciliyet kazanır. Amaç hem yeni kırıkları önlemek hem de düzgünleşme sürecini hızlandırmaktır.
Plan şu adımlarla yapılır:
– DEXA testi ve kan bedelleri tekrar kıymetlendirilir.
– Kalsiyum ve D vitamini seviyesi desteklenir.
– Fizik tedavi ve kas kuvvetlendirme antrenmanları başlanır.
– Mesken içi düşme tedbirleri alınır.
– Gerekirse bifosfonat yahut denosumab başlanır.
Özellikle kalça kırığı sonrası bireylerin sırf kemik değil, kas ve istikrar eğitimine de yönlendirilmesi gerekir. Gait ve istikrar idmanları, ileri yaşta ikinci kırığı % 30 azaltır. (Kaynak: British Geriatrics Society – Fall Prevention Toolkit, 2022)
Yarın: Testosteron
– Total mi, hür mi? Hangi testosteron bedeli kıymetli?
– Kolesterol düşerse testosteron da düşer mi?
– Beta blokerler, ACE inhibitörleri ve libido bağlantısı
– Tıpkı ilacı alan iki kişi neden farklı etkileniyor?
– Antibiyotik, antidepresan, ağrı kesici: Hormonlara sessiz darbe
– Kilo artışı testosteronu nasıl düşürür?