Takviyeler neden bu kadar tanınan oldu?
Son 10 yılda dünya genelinde bitkisel ve doğal destek kullanımı %65 arttı.
Bunun esas nedenleri: çağdaş ömür gerilimi, sıhhatsiz beslenme, “ilaçsız tedavi” isteği ve internette dolaşan mucize savlar.
Türkiye’de de 2024 prestijiyle her 3 şahıstan 1’i sistemli olarak en az bir bitkisel destek kullanıyor.
(European Journal of Clinical Nutrition, 2024)
Bugün deneyebileceğiniz 3 şey
1- Destek günlüğü tutun: Kullandığınız tüm vitamin, mineral ve bitkisel eserleri, dozları ve kullanım sebepleriyle birlikte yazın.
2- Etiket okuma alışkanlığı kazanın: Eserin menşe ülkesini, katkı hususlarını ve sertifikalarını denetim edin.
3- Orta verin ve gözlemleyin: Bir takviyeyi 1–2 hafta bırakıp, şikâyetlerinizde değişiklik olup olmadığını not edin.
“Doğal” demek “zararsız” demek değil
Bazı destekler, tıpkı ilaçlar üzere karaciğer, böbrek yahut kalp üzerinde olumsuz tesirlere neden olabilir. Örneğin:
– Sarı kantaron: Depresyon belirtilerinde yararlı olabilir, lakin antidepresanlarla birlikte kullanıldığında tehlikeli etkileşimler yapar.
– Kava kava: Anksiyeteyi azaltabilir, lakin karaciğer yetmezliğine yol açabilen olaylar bildirilmiştir.
– Yohimbe: Güç artırıcı olarak pazarlansa da, önemli tansiyon yükselmelerine sebep olabilir. (FDA Adverse Event Reporting System, 2023)
Takviyelerde sahtecilik riski
Bitkisel eser pazarında sahtecilik yaygındır.
2023’te Avrupa’da yapılan bir taramada, incelenen 100 “bitkisel” eserin % 27’sinde etikette yazmayan sentetik ilaç hususları bulundu.
Bazılarında ise faal husus oranı etikettekinden çok daha düşüktü. Bu nedenle emniyetli üretici ve laboratuvar test evrakları çok kıymetlidir. (European Food Safety Authority, 2023)
Dikkat edilmesi gereken 6 kriter
1- Kapsül içeriği: Faal husus oranı ve katkı unsurları.
2- Doz: Klinik çalışmalardaki faal dozla karşılaştırın.
3- Kaynak: Bitkinin yetiştiği bölge ve hasat formu.
4- Üretim standardı: GMP sertifikalı olmasına dikkat edin.
5- Etiket doğruluğu: Bağımsız laboratuvar test raporu var mı?
6- Etkileşim riski: Kullandığınız ilaçlarla mümkün etkileşimleri denetim edin. (US Pharmacopeia, 2023)
Kanıtın zayıf olduğu takviyeler
Yeşil çay ekstresi
Metabolizma hızlandırıcı tesiri olabilir, lakin yüksek dozda karaciğer hasarına yol açabilir.
Kollajen tozları
Cilt elastikiyetinde küçük güzelleşmeler gösterilmiş olsa da, tesirler çoklukla hudutlu ve bireyden bireye değişiyor.
Ginseng
Enerji ve bağışıklık için pazarlansa da, çalışmaların sonuçları çelişkili. Yüksek tansiyon hastalarında dikkatli kullanılmalı.
Bilimin güçlü olduğu takviyeler
Balık yağı (Omega-3)
Kalp sıhhatini dayanaklar, trigliserid düzeylerini düşürür. Lakin fazla alındığında kan sulandırıcı tesir göstererek kanama riskini artırabilir. (American Heart Association, 2023)
Zerdeçal (Kurkumin)
Anti-inflamatuvar tesiri vardır, bilhassa eklem ağrılarında destekleyici olabilir. Emilimi düşük olduğu için karabiberdeki piperin ile birlikte alınması önerilir. (Journal of Medicinal Food, 2023)
Koenzim Q10
Enerji üretiminde vazife alır, kimi kalp hastalarında ve statin kullananlarda yararlı bulunmuştur. Lakin sağlıklı bireylerde performans artırıcı tesiri sonludur. (Mayo Clinic, 2023)
Probiyotikler
Sindirim sıhhatini takviyeler, antibiyotik sonrası bağırsak florasını onarmaya yardımcı olur. Tesiri tür–doz–süreye bağlıdır. Yanlış tıpta probiyotik almak hiçbir yarar sağlamayabilir.
(Nature Reviews Gastroenterology, 2024)
YARIN
– Erkeklerde testosteron düşüklüğü hangi belirtileri verir?
– Bayanlarda tiroit hormon eksikliği depresyon ve yorgunluğu nasıl tetikler?
– Tiroit ve testosteron tedavisinde gereksiz ilaç kullanımına nasıl düşülüyor?
– Doğal yollarla hormon istikrarını desteklemek mümkün mü?