Alzheimer -3-
Bir sabah anneniz size “Sen kimsin?” diye sorabilir. Babalar oğullarını kardeşi sanabilir. Alzheimer ilerledikçe vakit bükülür, gerçeklik silinir. Kişi artık sadece hafızasını değil; kimliğini, benliğini ve münasebetlerini de kaybeder. Bu yazının konusu tam da bu: hastalığın evreleri ve bu evrelerde hasta yakınlarının karşı karşıya kaldığı görünmeyen yükler…
Alzheimer’ın 3 ana evresi
1. Erken Evre (Hafif evre):
– Unutkanlık fark edilir ancak kişi birçok vakit durumu örter.
– Söz bulmakta zorluk, randevuları karıştırma, vakit kavramında kaymalar olur.
– Kişilik çoklukla şimdi korunur.
– Çoklukla 2–4 yıl sürer.
(Kaynak: Alzheimer’s Disease International)
2. Orta Evre (Orta-ağır):
– Günlük hayat artık yardım olmadan sürdürülemez hâle gelir.
– Kişi meskenin içinde bile yolunu kaybedebilir.
– Halüsinasyonlar, ajitasyon, gece uykusuzluğu başlar.
– Bu evre, hasta yakınları için en yıpratıcı devirdir.
– Müddeti ekseriyetle 4–6 yıl.
(Kaynak: Mayo Clinic, 2022)
3. Geç Evre (Ağır evre):
– Konuşma azalır, motor marifetler bozulur, yutma refleksi kaybolabilir.
– Tuvalet, yemek, hareket… Her şeyde yardım gerekir.
– Hasta yatağa bağımlı hale gelebilir.
– Ekseriyetle 1–3 yıl sürer ve enfeksiyonlar, zatürre üzere komplikasyonlarla sonlanır. (Kaynak: Cleveland Clinic)
Hasta yakınlarının yükü: Görünmeyen travma
Alzheimer sırf hasta için değil, yakınları için de bir ruhsal yıkım sürecidir. Araştırmalar, Alzheimer hasta yakınlarının % 40’ından fazlasının majör depresyon yaşadığını gösteriyor.
– Bakım yükü artar.
– Toplumsal izolasyon başlar.
– Ekonomik problemler belirir.
– Suçluluk ve tükenmişlik duygusu oluşur.
(Kaynak: Journal of Geriatric Psychiatry, 2023)
Hasta yakını olmanın duygusal yükü şu sorularla gelir:
“Annemi muhafazaya çalışırken onu tanımamaya başladım.”
“Bana yabancı birini mi seviyorum artık?”
Sınırlanması gerekenler:
– Kırmızı et. (haftada 2’den fazla olmamalı)
– Tereyağı ve margarin. (günde 1 yemek kaşığını aşmamalı)
– Peynir (haftada 1’den fazla değil)
– Hamur işi, tatlı ve kızartmalar. (haftada 4’ü geçmemeli)
– Şekerli içecekler ve işlenmiş besinler.
Etki:
– MIND diyetine sıkı uyanlarda Alzheimer riski % 53 oranında daha az.
– Orta seviyede uyanlarda bile risk % 35 düşüyor.
(Kaynak: Rush University Medical Center – 2015-2023 Klinik Verileri)
MIND diyetinde önerilenler:
1. Yeşil yapraklı sebzeler (günde en az 1 porsiyon)
2. Öteki sebzeler (her gün)
3. Kuruyemişler (haftada en az 5 kez)
4. Meyveler – bilhassa yaban mersini (haftada 2 kez)
5. Tam tahıllar (günde 3 porsiyon)
6. Baklagiller (haftada 3 kez)
7. Yağlı balıklar (haftada 1–2 kez)
8. Tavuk eti (haftada 2 kez)
9. Zeytinyağı (ana yağ olarak)
10. Bitter çikolata yahut az ölçüde kırmızı şarap (isteğe bağlı)
Zihni koruyan ve Alzheimer’a karşı güç veren 7 gıda
1. Yağlı balıklar (Somon, sardalya, uskumru)
– Omega-3 yağ asitleri (özellikle DHA), beyin hücre zarlarını güçlendirir.
– Haftada 2 defa tüketildiğinde Alzheimer riskini azaltır. (Kaynak: Harvard Health, 2022)
2. Yaban mersini ve mor meyveler
– Antosiyanin ve flavonoid içerikleriyle beyne giden kan akışını artırır.
– Hafıza ve karar verme maharetleri üzerinde olumlu tesirler. (Kaynak: Tufts University Nutrition Center, 2021)
3. Yeşil yapraklı sebzeler (Ispanak, pazı, kara lahana)
– Folat, K vitamini, lutein ve beta-karoten içerir.
– Her gün tüketenlerde zihinsel yaşlanma % 11 daha yavaş. (Kaynak: Rush University – MIND Diet Study, 2015)
4. Ceviz
– E vitamini ve omega-3’ün birlikte bulunduğu ender besinlerdendir.
– Günde bir avuç ceviz, beyindeki iltihabi süreçleri baskılar. (Kaynak: Alzheimer’s Research UK, 2020)
5. Bitter çikolata (%70 ve üzeri kakao)
– Flavonol içerikleri sayesinde dikkat müddetini ve öğrenme suratını artırabilir.
– Kan damarlarını genişleterek beyin oksijenlenmesini artırır. (Kaynak: Frontiers in Nutrition, 2020)
6. Natürel sızma zeytinyağı
– Oleuropein isimli bileşen, beta-amiloid plak oluşumunu baskılayabilir.
– Akdeniz diyetinin temel taşıdır. (Kaynak: Nature Neuroscience, 2017)
7. Domates
– Güçlü bir antioksidan olan likopen içerir.
– Hür radikalleri etkisiz hale getirerek beyin hücrelerini korur. (Kaynak: Journal of Alzheimer’s Disease, 2018)
Türkiye’de Alzheimer hizmetleri: Nerede duruyoruz?
– Alzheimer merkezleri Türkiye’de hudutlu sayıda.
– SGK, kimi ilaçları karşılıyor fakat teşhis testlerinin birden fazla fiyatlı.
– Yaşlı bakım meskenlerinde Alzheimer’a özel üniteler çok az.
– Bakıma dayanak ödemesi aylık 5–6 bin TL ile sonlu.
– Hasta yakınları ekseriyetle yalnız bırakılıyor.
(Kaynak: Türkiye Alzheimer Derneği, 2024)
Ayrıca kırsal bölgelerde hastalık hâlâ “bunama” ile karıştırılıyor. Psikiyatriye gitmek hâlâ bir tabu. Meğer alzheimer, tıbbi ve toplumsal dayanakla yönetilebilir bir hastalıktır ve bu takviye, yalnızca ilacı değil, insanı da kapsamalıdır.
Peki ne yapmalı?
– Hasta yakını iseniz kendinizi ihmal etmeyin. Ruhsal dayanak alın.
– Belediyelerin “gündüz bakım evi” imkanlarını araştırın.
– Alzheimer Derneği’nin fiyatsız eğitimlerine katılın.
– Konutta bakım hizmeti yahut hemşirelik takviyesini ihmal etmeyin.
– Unutmayın: Bu bir koşu değil, bir dayanıklılık yürüyüşü.
YARIN: DEMANS
– Demans nedir, Alzheimer’la tıpkı şey midir?
– Unutkanlıkla hastalık ortasındaki fark nasıl anlaşılır?
– Hangi belirtiler olağan yaşlanmayı aşar?