Science Advances mecmuasında yayımlanan araştırma kapsamında binden fazla hayvan çeşidi incelendi. Sonuçlara nazaran, ömür müddetini etkileyen temel etkenler sadece genetik yapıyla hudutlu değil; tek eşlilik (monogami) ve ebeveynlik davranışları da ömrü direkt etkileyebiliyor.
KADINLAR DAHA UZUN YAŞIYOR
İnsanlarda bayanlar ortalama olarak erkeklerden 5,4 yıl daha uzun yaşıyor. Fakat bu fark yalnızca insanlara has değil. Memelilerin yüzde 72’sinde dişiler, erkeklerden ortalama yüzde 12 daha uzun ömürlü. Örneğin kimi geyik cinslerinde bu fark iki katına kadar çıkabiliyor. Öte yandan kuşlarda ise erkekler dişilerden daha uzun yaşıyor; cinslerin yüzde 68’inde erkek kuşlar ortalama yüzde 5 daha uzun ömürlü.
Araştırmanın muharrirlerinden Dr. Johanna Staerk’e göre kromozom yapısı bu farkın açıklanmasında kıymetli bir rol oynuyor. Staerk, “Dişiler iki X kromozomuna sahipken, erkekler yalnızca bir X ve kısa bir Y kromozomu taşıyor. Bu nedenle X üzerindeki ziyanlı mutasyonlar erkeklerde telafi edilemiyor” dedi. Ayrıyeten “zehirli Y hipotezi”ne de dikkat çekilerek, Y kromozomunun yaşlanmayı hızlandıran ögeler içerebileceği vurgulandı.
KUŞLARDA BİLAKİS İŞLİYOR
Kuşlardaki kromozom yapısı ise bilakis işliyor… Erkeklerde iki Z kromozomu bulunurken dişilerde kısa bir W kromozomu yer alıyor. Lakin yeniden de birtakım yırtıcı kuş tiplerinde dişiler daha büyük ve daha uzun ömürlü olabiliyor. Bu da hayat müddeti farkının sadece genetikle açıklanamayacağını gösteriyor.
Üreme stratejileri de bu farkta belirleyici oluyor. Memelilerde birden fazla tıp tek eşli olmadığı için erkekler, çiftleşme rekabetinde muvaffakiyet sağlamak ismine güç harcayan fizikî özellikler geliştiriyor. Yele, boynuz üzere dikkat alımlı yapıların gelişmesi, dövüşler ve rekabet sonucu oluşan yaralanmalar ömürlerini kısaltıyor. Buna karşılık, tek eşli çeşitlerde bu biyolojik bedel daha az olduğu için erkekler daha uzun yaşıyor.
EBEVEYNLİK ÖMRÜ UZATIYOR
Araştırma, ebeveynliğin ömrü kısaltmak yerine uzatabileceğini de ortaya koydu. Bilhassa yavruların uzun mühlet bakıma muhtaçlık duyduğu primat çeşitlerinde, bakım veren cinsiyetin daha uzun yaşadığı gözlendi. Şempanzelerde annelerin yavrularına yaklaşık 10 yıl boyunca bakım sağladığı ve bu durumun, annenin uzun yaşamasının yavrunun hayatta kalma bahtını artırdığı söz edildi.
Sonuç olarak araştırma, erkeklerin ömür mühletini artırmak için genetik yapının ötesinde toplumsal ve davranışsal stratejilerin de kıymetli olduğunu ortaya koyuyor. Evrimsel açıdan bakıldığında, sadık bir eş ve ilgili bir baba olmak, erkeklerin daha uzun ve sağlıklı bir hayat sürmesi için anahtar olabilir.