Dünyanın bilinen en eski yazı sisteminin kökenlerinin, tarım eserleri ve dokuma ticaretinde kullanılan silindir mühürlerdeki sembollere dayandığı öne sürüldü. Yeni bir araştırmaya nazaran, yazının ortaya çıkış sürecinde, Mezopotamya’da ticaret yapılan eserleri simgeleyen bu semboller değerli bir rol oynamış olabilir.
Günümüzden yaklaşık 5 bin yıl evvel Mezopotamya’nın güneyinde gelişen çivi yazısının, tarım ve dokuma eserlerinin üretimi, depolanması ve taşınmasının takibini sağlamak emeliyle kullanılan muhasebe formüllerinden doğduğu düşünülüyor. Araştırmaya nazaran, bilhassa taş mühürlere kazınmış kimi semboller, yazının erken bir biçimi olan “proto-çivi yazısı”nda kullanılan işaretlere dönüştü.
Bu mühürlerin tarihinin, yazının gelişiminden yaklaşık bin yıl öncesine, yani M.Ö. 4400 yılına kadar uzandığı belirlendi. Araştırmacılar, mühürlerdeki çeşitli motiflerin proto-çivi yazısına evrildiğini öne sürüyor. Bologna Üniversitesi’nden araştırmacılar Kathryn Kelley ve Mattia Cartolano, hususla ilgili açıklamalarında, yazıdan evvelki periyotta ortaya çıkan mühür sembollerine odaklandıklarını ve bu sembollerin proto-çivi yazısı devrinde de gelişmeye devam ettiğini belirtti.
Silindir mühürler, Mezopotamya’da uzun yıllar boyunca kullanılarak kil tabletler üzerine desenlerini basmak için yuvarlanıyordu. Böylelikle ticari süreçler ya da yazılı dokümanlar doğrulanıyordu. Bu sembollerin en eski örnekleri, farklı Mezopotamya kentleri ortasındaki kavanoz ve kumaşların taşınmasıyla ilgili süreçleri temsil ediyordu ve çoğunlukla tapınak kurumlarını içeriyordu. Araştırmacılar, bu motiflerin, tarım ve dokumacılık ticaretine ait birinci yazılı kayıtlarda proto-çivi yazısı işaretlerine dönüştüğünü belirtiyor.
Bu bulgular, proto-çivi yazısının gelişiminde mühür motifleriyle yazı ortasında bir süreklilik olduğunu gösteriyor. Çalışma müelliflerine nazaran, mühürlerdeki sembollerin proto-çivi yazısı üzerinde direkt tesirli olduğu ortaya kondu.
En eski yazı sistemlerinden biri olarak kabul edilen çivi yazısı, ıslak kil üzerine kamış uçlu bir kalemle oluşturulan kama halinde izlerden meydana geliyordu. Bu izler, konuşulan lisanı kaydetmek için sesleri temsil eden işaretler oluşturuyordu. Kurutulmuş ya da pişirilmiş kil tabletler, bu izleri kalıcı olarak koruma ediyordu.
Çivi yazısı, birinci olarak yaklaşık M.Ö. 5500-2300 yılları ortasında Mezopotamya’da yaşayan Sümerler tarafından geliştirildi. Bu yazı sistemi, daha sonra Akkad İmparatorluğu tarafından kendi lisanları için de uyarlanarak Mezopotamya’nın Babil ve Asur devirleri boyunca 2,000 yıldan fazla bir mühlet boyunca ortak yazı lisanı olarak kullanıldı.
Yeni araştırma, Uruk kentinden yaklaşık 5,000 yıl öncesine ilişkin kil tabletlerde görülen proto-çivi yazısı işaretlerinin kimi silindir mühür motiflerinden türetildiğini öne sürüyor. Araştırmacılar, mühürlerde yer alan bina sembolleri, kamışlardan yapılmış direkler ve bir kap içinde resmedilen püsküllü kumaş üzere motiflerin, bu erken yazılı işaretlerin temelini oluşturduğunu argüman ediyor.
Bu araştırmanın, proto-çivi yazısı sembollerinin daha güzel anlaşılmasına ve birtakım mühür motiflerinin manasının çözümlenmesine katkı sağlaması bekleniyor. Çalışma muharriri Prof. Silvia Ferrara, yazının icadının insanlığın tarih öncesi periyottan tarih periyoduna geçişinde değerli bir kavramsal sıçrama olduğunu vurguluyor. Bu çalışmanın, geç tarih öncesi sembollerin birinci yazılı sistemlerden birine nasıl dahil olduğunu göstererek bu geçişi aydınlattığını belirtiyor.
Ancak, kimi uzmanlar bu bulgulara temkinli yaklaşıyor. Göttingen Üniversitesi’nden antropolog Gordon Whittaker, silindir mühürlerdeki motiflerin yazının icadını teşvik eden ögeler olup olmadığını söylemek için şimdi erken olduğunu tabir ediyor. Pennsylvania Üniversitesi’nden arkeolog Holly Pittman ise, yaklaşık 30 yıl evvel bu görüşü savunmuş olmasına karşın, o devir bu niyetin reddedildiğini ve artık birebir sonuca ulaşılmasından memnuniyet duyduğunu belirtti.
Leave a Reply