Antibiyotik direnci gereksiz yere ilaç kullanımıyla gittikçe artıyor. Uzun yıllar insanlığı tehdit eden tifo hastalığı artık çok konuşulmasa da antibiyotik direnci yüzünden tekrar global bir tehlike oluşturabilir.
Yüzyıllardır insanlığı tehdit eden tifo hastalığı, çağdaş dünyada artık çok da gündemde olmasa da, hâlâ önemli bir global tehlike oluşturuyor. Yayımlanan bir araştırma, tifoya neden olan Salmonella enterica serovar Typhi (S Typhi) bakterisinin süratle antibiyotik direnci geliştirdiğini ve dirençli cinslerin süratle yayılmakta olduğunu ortaya koydu.
Bugün için tifonun tek tesirli tedavisi antibiyotikler. Fakat son 30 yılda S Typhi bakterisinin ağız yoluyla alınan antibiyotiklere karşı direnci giderek artıyor. Science Alert’te yer alan habere nazaran; araştırmacılar, 2014-2019 yılları ortasında Nepal, Bangladeş, Pakistan ve Hindistan’da elde edilen 3 bin 489 tifo bakterisi örneğinin genetik tahlilini gerçekleştirdi. Sonuçlar, “yaygın formda ilaçlara dirençli” (XDR) çeşitlerin süratle yayıldığını gösterdi.
Bu XDR Typhi cinsleri, ampisilin, kloramfenikol ve trimetoprim/sülfametoksazol üzere temel antibiyotiklere karşı büsbütün dirençli. Dahası, florokinolonlar ve üçüncü kuşak sefalosporinler üzere yeni kuşak antibiyotiklere karşı da direnç gelişiyor.
Daha da telaş verici olan ise bu dirençli tiplerin yalnızca Güney Asya’da kalmaması. 1990’dan bu yana yaklaşık 200 memleketler arası yayılma olayı kaydedildi. Kelam konusu muhteşem bakteriler, Güneydoğu Asya, Doğu ve Güney Afrika’ya, hatta Birleşik Krallık, ABD ve Kanada’ya kadar ulaştı.
Stanford Üniversitesi’nden enfeksiyon hastalıkları uzmanı Jason Andrews, “Son yıllarda S Typhi’nin yüksek dirençli çeşitlerinin bu kadar süratli ortaya çıkması ve yayılması önemli bir kaygı kaynağı” diyerek tedbire çalışmalarının ivedilikle artırılması gerektiğini vurguladı.
İlk XDR tifo tipi 2016’da Pakistan’da tespit edildi. 2019 yılına gelindiğinde ise ülkedeki baskın genotip haline geldi. Evvelce üçüncü jenerasyon antibiyotiklerle denetim altına alınmaya çalışılan bu cinsler, vakitle bu ilaçlara da direnç kazandı. 2000’li yılların başında, Bangladeş, Hindistan, Pakistan, Nepal ve Singapur’daki olayların yüzde 85’inden fazlası florokinolonlara karşı dirençliydi.
AZİTROMİSİN DE DİRENÇLİ HALE GELİRSE KRİZ KAPIDA
Bugün geriye sadece bir ağız yoluyla alınabilen antibiyotik kaldı: Azitromisin. Lakin araştırmaya nazaran, azitromisin direnci geliştiren mutasyonlar da süratle yayılıyor. Bu mutasyonlar şimdi XDR Typhi ile birleşmemiş olsa da, bu türlü bir durumun gerçekleşmesi durumunda büyük bir sıhhat krizi yaşanabileceği belirtiliyor.
Tifo tedavi edilmezse mevt oranı yüzde 20’ye kadar çıkabiliyor. Her yıl yaklaşık 11 milyon tifo olayı yaşanıyor. Bu noktada tifo konjüge aşıları değerli bir tedbir sunuyor. Lakin aşıya global erişim sağlanamazsa, yeni bir salgın kapıda olabilir.
‘ÖNLEMLER GLOBAL ÖLÇEKTE YAYILMALI’
Araştırmacılar, bilhassa Güney Asya üzere riskin yüksek olduğu bölgelerde aşı uygulamalarının süratle yaygınlaştırılması gerektiğini vurgularken, milletlerarası yayılma riski nedeniyle tedbirlerin yalnızca bu bölgelerle sonlu kalmaması gerektiğinin de altını çiziyor.
Pakistan, tifoya karşı rutin aşılamayı başlatan birinci ülke olarak örnek gösteriliyor. Bilim insanları, daha fazla ülkenin bu politikayı benimsemesi gerektiğini belirtiyor. Zira antibiyotik direnci, HIV/AIDS ve sıtmadan daha fazla can alan global bir mevt nedeni hâline geldi.