UYKUSUZLUK – 2 –
Herkesin uykusu kendine mi?
Uykusuz kalan biri, devayı çayda ya da ilaçta arar. Ancak herkesin sorunu farklıdır. Kimi gece uyuyamaz, kimi sabah erken uyanır, kimi uykudan yorgun kalkar.
Uyuyamamak bir semptomdur, neden değil. O yüzden tahlil de tek değil. Harvard Sleep Center datalarına nazaran, uyku dayanak eserlerinin birçok sırf muhakkak tip uykusuzlukta işe yarıyor.
Sorunun tipi tespit edilmeden kullanılan her eser yararsız ya da ziyanlı olabilir. (Kaynak: Harvard Health Publishing, 2023)
Melatonin: Olağanüstü mı, hayal mi?
Melatonin doğal bir hormondur. Gece karanlıkla birlikte salgılanır, beyni uykuya hazırlar. Destek olarak alınan melatonin şunlarda işe yarayabilir:
– Jet lag (saat farkı)
– Gece vardiyasında çalışanlar
– 65 yaş üstünde melatonin üretimi azalmış bireyler
Ama kronik uykusuzluk tedavisinde melatonin tek başına kâfi değildir.
Etkisi 0.5–5 mg aralığında, uyumadan 1 saat evvel alınmalıdır. Fazlası tesirli değil, hatta huzursuzluk yapabilir. (Kaynak: Cleveland Clinic Sleep Guide, 2024)
Psikolojik uyaranlara karşı tahlil nedir?
Eğer uykusuzluk gerilim, telaş ya da depresyon kaynaklıysa, ilaç ya da bitki kâfi olmaz. Bu durumda önerilen formül:
– Bilişsel Davranışçı Terapi (CBT-I): Uykuya dair yanlış inançları değiştiren, alışkanlıkları tekrar düzenleyen bir psikoterapi yoludur. Tesiri ilaçlardan daha kalıcıdır.
American Academy of Sleep Medicine bu terapiyi kronik insomnia tedavisinde birinci basamak olarak öneriyor. (AASM, 2023)
Uyku Takviyeleri: Efsane mi, gerçek mi?
Reçetesiz satılan eserler: inançlı mi?
Eczaneden reçetesiz alınabilen uyku dayanak eserleri ekseriyetle antihistaminik içerir (difenhidramin, doksilamin). Uyku getirirler lakin dikkat:
– Uyku kalitesini bozabilirler
– Sabaha kadar süren sersemlik yapabilirler
– Ağız kuruluğu, kabızlık ve tansiyon düşüklüğüne neden olabilirler
Özellikle 60 yaş üzeri bireylerde bu eserlerin uzun müddetli kullanımı önerilmez. National Institutes of Health bu mevzuda “yatmadan evvel alınan her şey yararlı değildir” ihtarını açıkça yapıyor. (Kaynak: NIH Clinical Sleep Disorders, 2022)
Reçeteli uyku ilaçları: Her gece kullanılır mı?
– Benzodiazepinler: (örneğin lorazepam, alprazolam) Beyindeki sinyalleri yavaşlatır. Uyku getirir ancak bağımlılık yapar. REM uykusunu baskılar.
– Z-drugs: (örneğin zolpidem, eszopiklon) Yeni kuşak ilaçlardır. Bağımlılık riski daha düşüktür, lakin sabah “sersemlik” yapabilir.
Bu ilaçlar lakin doktor kontrolünde, kısa süreli kullanılmalıdır. Cleveland Clinic uyarıyor: 65 yaş üstü bireylerde bu ilaçlar düşmelere ve şuur bulanıklığına neden olabilir. (Kaynak: Cleveland Clinic Sleep Guide, 2024)
Bitkisel eserler nitekim işe yarıyor mu?
Papatya, melisa, passiflora, kediotu (valerian), şerbetçiotu üzere bitkiler yüzyıllardır sakinleştirici olarak kullanılıyor. Lakin tesirleri şahıstan şahsa farklılık gösterir. Bilimsel araştırmalar şunu söylüyor:
– Passiflora: Hafif anksiyeteye bağlı uykusuzlukta işe yarayabilir.
– Valerian: Uykuya dalma müddetini kısaltabilir fakat tesir birkaç hafta sistemli kullanımda başlar.
– Melisa: Hafif uyku destekleyici tesir gösterir.
Ancak bu eserler denetimsiz kullanıldığında mide bulantısı, baş dönmesi, karaciğer enzimlerinde yükselme gibi yan etkilere yol açabilir. Ayrıca reçeteli ilaçlarla etkileşime girebilir.
YARIN:
– Uyku ilacını bırakınca her şey geri mi dönüyor?
– Kusma, saç dökülmesi, depresyon: Susturulan gerçek
– Uyuyorsun fakat yaşlanıyorsun: Kas kaybı sessiz ilerliyor!
– Omega-3 uykuyu dayanaklar mi?