KEMİK ERİMESİ -1-
Sessiz başlayan ağır sonuçlar doğuran hastalık
Kemiklerimizdurağan yapılar değildir. Daima bir yıkım ve tekrar üretim süreci içindedir. Genç yaşlarda bu istikrar imal lehine işlerken, yaş ilerledikçe yıkım öne geçer. İşte bu kırılma noktasından sonra “osteoporoz” başlar.
Osteoporoz, söz manasıyla “gözenekli kemik” demektir. Bu hastalıkta kemikler, iç yapısını kaybeder ve süngere benzeri hâle gelir. Bu da en küçük travmada bile kırılmalarla sonuçlanabilir.
Genellikle hiçbir belirti vermez, ta ki bir kırık yaşanana kadar. Kalça, omurga ve bilek kırıkları en sık görülen komplikasyonlardır.
Kadınlarda menopoz sonrası östrojen düzeyindeki düşüşle risk artar. Lakin erkeklerde de yaşla birlikte testosteronun azalması, kemik kaybına taban hazırlar.
(Kaynak: National Osteoporosis Foundation–What is osteoporosis?)
Kadın hastalığı mı?
Kadınlar, bilhassa menopoz sonrası süratle kemik kaybetmeye başlar. Bunun temel nedeni östrojen hormonunun azalmasıdır.
Östrojen, kemik imal hücrelerini uyarırken tıpkı vakitte yıkımı da baskılar.
Menopozla birlikte bu takviye ortadan kalkar ve kemik yoğunluğu dramatik biçimde düşer. Menopozun birinci 5 yılında bayanlar toplam kemik kütlesinin % 10’una yakınını kaybedebilir. (Kaynak: Endocrine Reviews, 2019)
Erkeklerde daha az görülüyor üzere dursa da osteoporoz bir “kadın hastalığı” değildir. 65 yaş üstü erkeklerin % 25’inde kemik kaybı osteoporoz seviyesindedir.
Ancak erkeklerde teşhis çoklukla daha geç konur. Bu da kırıkla birlikte ani bir sıhhat çöküşüne neden olabilir.
Amerikan Endokrinoloji Derneği, 70 yaş üstü her erkeğe en az bir kere DEXA taraması (kemik yoğunluğu ölçümü) yapılmasını önermektedir.
(Kaynak: Endocrine Society Guidelines, 2022)
Kimler daha fazla risk altında?
Aşağıdaki kümeler osteoporoz için yüksek risk taşır:
– 50 yaş üstü kadınlar
– Erken menopoz geçirenler
– Kortizon yahut antidepresan üzere birtakım ilaçları uzun müddet kullananlar
– Sigara ve alkol tüketenler
– Zayıf ya da hareketsiz bireyler
– D vitamini ve kalsiyumdan yoksul beslenenler
– Ailede kalça kırığı hikayesi olanlar
(Kaynak: Mayo Clinic– Osteoporosis risk factors)
Kadınlarda mı, erkeklerde mi daha tehlikeli?
Osteoporoz bayanlarda 2 kat daha sık görülür lakin erkeklerde kırık sonrası mevt riski daha yüksektir. Bunun nedeni, teşhis ve tedavideki gecikmedir.
Kadınlar için menopoz sonrası 5 yıl, erkekler için ise 70 yaş kıymetli eşiklerdir. Bu yaşlardan itibaren nizamlı kemik taraması yapılmalıdır.
(Kaynak: International Osteoporosis Foundation–Gender disparities in osteoporosis diagnosis)
Ne vakit başlıyor nasıl fark edilir?
Kemik erimesi ekseriyetle belirti vermez. Sırt ağrısı, uzunluk kısalması, kamburlaşma üzere belirtiler çıktığında hastalık çoklukla ilerlemiştir.
Asıl tehlike, omurga yahut kalça üzere büyük kemiklerde meydana gelen kırıklardır.
Özellikle 65 yaş üstü bireylerde, düşük güçlü düşmeler (örneğin konut içinde ayağın kayması) bile büyük kırıklarla sonuçlanabilir.
Bir ihtar işareti
Boyda 3 cm’den fazla kısalma, fark edilmemiş omurga kırıklarının habercisi olabilir.
(Kaynak: Cleveland Clinic– Osteoporosis Symptoms and Diagnosis)
Kemik kırıkları yazgı mi?
Hayır. Erken teşhis, yanlışsız beslenme, nizamlı idman ve birtakım ilaçlarla kemik kaybı yavaşlatılabilir, hatta kısmen geri çevrilebilir.
En değerlisi: Düşmeden korunmak. Zira yaşlılarda en ölümcül kırık, düşmeyle oluşan kalça kırığıdır.
Kemik kütlesi ne vakit tepe yapar?
Kemiklerimiz 30 yaşına kadar ağırlaşmaya devam eder. Bu tepe periyoda “maksimum kemik kütlesi” denir. Sonrasında, bilhassa hareketsizlik, yetersiz D vitamini ve kalsiyum eksikliği varsa kemik kaybı hızlanır.
Yani kemik erimesi yaşlılıkta ortaya çıkmaz; temeli genç yaşlarda atılır.
(Kaynak: Harvard Health Publishing–Building strong bones in youth is key to preventing osteoporosis)
Erken teşhis mümkün mü?
Evet. En kolay formül: DEXA (çift güçlü X-ray absorpsiyometri) testiyle kemik yoğunluğunun ölçülmesidir.
T skoru -2.5 ve altındaysa osteoporoz tanısı konur.
Ancak bu ölçüm çoklukla bir kırık sonrası yapıldığı için geç kalınır.
Oysa 65 yaş üzeri her bayanda ve 70 yaş üzeri her erkekte tarama önerilir.
(Kaynak: U.S. Preventive Services Task Force–Osteoporosis screening guidelines)
YARIN:
– DEXA testi nedir, nasıl yapılır?
– T skoru ve Z skoru ne manaya gelir?
– Kalsiyum, PTH, kemik markır’ları neyi gösterir?
– Röntgenle anlaşılır mı?
– Kemik ölçümünüz olağan çıksa bile riskli olabilir misiniz?