2 Eylül askeri darbesine ilişkin, dönemin Genelkurmay Başkanı ve 7. Cumhurbaşkanı Kenan Cihan ile Hava Kuvvetleri Kumandanı emekli Orgeneral Ali Tahsin Şahinkaya’nın yargılandığı davada, Evren ve Şahinkaya hakkındaki kamu davasının mevt nedeniyle “ortadan kaldırılmasına” karar verilmiş, sanıkların mal varlıklarına el konulması ve TSK’den çıkarılarak rütbelerinin geri alınmasına yer olmadığına hükmedilerek, dava düşmüştü.
Bunun üzerine mağdurlar, Anayasa Mahkemesi’ne (AYM), 2022’de müracaat yapmıştı. AYM, adil yargılanma hakkının ve cürümde ve cezada yasallık prensibinin ihlal edildiğine ait savların kabul edilemez olduğuna karar vermişti.
AYM’den sonuç alamayan mağdurlar, belgeyi AİHM’e taşıdı
12 Eylül darbesinden birkaç ay sonra sivil polislerce konutundan gözaltına alınan ve azap sonucu ölen TÖB-DER genel merkez yöneticisi Abdullah Gülbudak’ın kızı Senem Gülbudak, tekrar 12 Eylül darbesinin akabinde TÖB-DER davası nedeniyle tutuklanan ve cezaevi şartları nedeniyle tüberküloza yakalanarak ömrünü yitiren Hayri Erdoğan’ın oğlu Utku Erdoğan ile 12 Eylül devrinde azap sonucu 34 yaşındayken ölen Mustafa Hayrullahoğlu’nun eşi Aynur Hayrullahoğlu, avukatları Arif Ali Cangı aracılığıyla AİHM’e başvurdu.
“Rütbelerinin geri alınması konusunda karar kurulmalıydı”
Başvuruda, Türkiye’nin siyasi ve hukuk tarihi açısından en değerli davalarından birinin 12 Eylül Darbe davası olduğu ve bu davanın düşme kararıyla kapatılamayacağının altı çizilerek, “Darbeci sanıklar ölmeden evvel kurulan karar, yalnızca hürriyeti bağlayıcı cezayı değil, tıpkı vakitte maddi menfaatlere ait kararları de içermekteydi. Hasebiyle ölmeleri üzerine mahpus cezası düşse de maddi menfaat niteliği de olan rütbelerinin geri alınması konusunda karar kurulmalıydı. Darbe yapmaktan ömür uzunluğu mahpus cezasına çarptırılmış Ahmet Kenan Cihan ile Ali Tahsin Şahinkaya’nın rütbelerinin geri alınmamış olmasının, hiçbir hukukî ve vicdani yanı olamaz. Bir daha darbeler yaşamak istemeyen katılan müvekkiller, bu nedenle adalet arayışlarına devam etmişlerdir” denildi.
“12 Eylül darbesi devrinde binlerce insanın yanı sıra müracaatçıların yakınlarının, pek çok hakkının ihlal edildiği belirtilen müracaatta “İnsanın, insanlık onuruna layık bir formda var olabilmesi ve kişiliğini koruyup geliştirebilmesi için haklarının korunduğu demokratik hukuk tertibinin sağlanması gerekmektedir. Hakları ihlal edilen müracaatçıların adalet arayışının cezasızlıkla sonuçlanması manevi varlıklarını muhafaza ve geliştirme haklarının ihlali sonucunu doğurmuştur. 12 Eylül darbe kabahatinin bu biçimde cezasız kalması, müracaatçıların adil yargılanma, tesirli müracaat hakları ağır halde ihlal edilmiştir” tabirlerine yer verildi.
“12 Eylül darbesi yüzünden Türkiye’de çok sayıda insanlığa karşı cürüm işlenmiştir”
Başvuruda Venedik Komisyonu’nun raporuna atıf yapılarak, “Geçmişte işlenen insanlık kabahatlerinin soruşturulması, hareketin gerçekleştirildiği tarih itibariyle milletlerarası hukuka nazaran insanlığa karşı işlenen bir kabahat olarak kabul ediliyorsa ‘kanunilik’ unsuruna karşıt değildir. Latin Amerika’daki faşist diktatörlerin halklarına yaşattıkları sistematik öldürmeler, azaplar ve kayıplardan sorumlu tutulabilmeleri, memleketler arası hukukun kabul ettiği bu kıymetli kuralın uygulanması yoluyla mümkün olmuştur. Darbenin kendisi tek başına insanlığa karşı hatadır, öbür yandan 12 Eylül darbesi yüzünden Türkiye’de çok sayıda insanlığa karşı cürüm işlenmiştir. Müracaatın bu bakımdan da ele alınmasını diliyoruz” talebinde bulunuldu.
Davanın geçmişi
12 Eylül davasında sanıklar, 7. Cumhurbaşkanı Kenan Cihan ve eski Hava Kuvvetleri Kumandanı Tahsin Şahinkaya, 765 sayılı TCK’nın “Devlet kuvvetleri aleyhine cürümler” başlıklı 146. hususu uyarınca evvel “ağırlaştırılmış müebbet hapis” cezasına çarptırıldı, akabinde takdiri indirimle bu cezaları “müebbet mahpus cezasına” çevrildi.
Kararın temyiz edilmesinin akabinde, süreç devam ederken, Kenan Cihan 9 Mayıs 2015’te, Şahinkaya 9 Temmuz 2015’te hayatını kaybetti. Yargıtay ve lokal mahkeme süreçlerinin sonunda, sanıkların vefatları nedeniyle davanın düşürülmesine, sanıkların mal varlıklarına el konulması ve TSK’den çıkarılarak rütbelerinin geri alınmasına yer olmadığına karar verilmişti.