Kara Vefat ya da Kara Veba olarak da bilinen tarihin en ölümcül hastalıklarından biri olarak kabul edilen salgına neden olan bakteri DNA’sına 3290 yıllık bir Mısır mumyasının DNA’sında ortaya çıkarıldı.
Cvirus Yersinia pestis yahut bubonik (hıyarcıklı) veba, ortaçağ Avrupası’nda yarattığı yıkımla bilinir. Ölümcül hastalık insanlık tarihi boyunca 1346’dan 1353’e kadar 50 milyon insanı yok etti. Kayda geçen hadiseler 1346 yılından itibaren başlıyor. Lakin yapılan son keşif hastalığın hem tarihçesini hem coğrafyasını değiştirerek Antik Mısır’da da salgının bulgularına ulaştı.
Arkeolog ve genetikçilerden oluşan takımlar daha evvel, şu anda Rusya topraklarından çıkarılan 5 bin yıllık insan iskeletlerinin kalıntılarında Y. pestis izlerine rastlamış olsa da, yeni bulgu hastalığın Avrasya dışında birinci sefer keşfedildiğini gösteriyor.
Enfekte mumya, ölümcül vebanın birinci olarak batıya nasıl yayıldığına dair yeni ipuçları da veriyor ve ‘eski Mısır’da vebanın varlığına dair moleküler delil sağlıyor.
Geçtiğimiz yıllardaki çalışmalar, vebanın Avrupa’ya ulaşmadan evvel Kuzey Afrika’daki antik imparatorluklar boyunca ticaret yolları aracılığıyla yayıldığı konusunda ipuçları sunarak, bunun basitçe doğudan batıya yanlışsız sürüklendiği tarafındaki evvelki teorileri çürütüyor.
M.Ö. 1500’e tarihlenen ve Ebers Papirüsü olarak bilinen eski bir Mısır tıbbi metninde, ‘taşlaşmış’ irin üreten bir hastalık anlatıyor. Daha sonra 2004’te İngiliz arkeologlar, binlerce yıllık Nil sıçanlarında ve pirelerde hastalığın delillerini buldular. Bu durum insan enfeksiyonlarıyla kanıtlanamasa hastalığın konaklardaki (taşıyıcı hayvanlar) varlığı ispatlandı.
İtalya’daki takımın veba bulaşmış mumyadan aldığı DNA örnekleri ileri düzey bir hastayı temsil etse de ispatlar Antik Mısır’ın kendi ‘Kara Ölüm’üyle karşı karşıya olup olmadığına dair bir araştırmanın yalnızca başlangıcı.
Avrasya’nın batısındaki bilinen en eski ‘Kara Ölüm’ olayı, İtalyan araştırmacıların Torino’daki Museo Egizio’da bulunan bir mumya üzerinde çalışması sayesinde, 3 bin 290 yıllık bir genomda ortaya çıkarıldı.
Radyokarbon tarihleme teknikleri, ‘Kara Ölüm’ bulaşmış mumyanın MÖ 1686-1449 yılları ortasında Mısır’ın Yeni Krallık periyodunda yaşadığını gösteriyor. Lakin, bu mumya son derece bulaşıcı bir hastalık nedeniyle ölmüşse de, arkeologlar ve viral paleontologlar mumyanın elle mumyalandığına vurguluyor.
DNA’NIN YAŞI ORTAYA ÇIKTI
Teknik, bir vakitler yaşayan dokudaki karbon atomu izotoplarının izlerini, bilhassa karbonun radyoaktif versiyonu olan karbon-14’ü ölçüyor. Hayvanlar nefes aldıklarında karbon-14’ü emerler, lakin vefatlarından yüzyıllar sonraya kadar uzanan geniş bir vakit diliminde yavaş yavaş bu karbon atomlarını kaybederler. İşte bu süreç sayesinde mumyanın hala bedeninde kalan karbonların yaşı tespit edilerek mumyanın ne vakit öldüğü bulunur.
Ekibin mumyası, Mısır’ın Yeni Krallık Kha ve Merit Mezarları’ndan buluntuların yer aldığı İtalya, Torino’daki Museo Egizio koleksiyonundan alınan yetişkin bir erkekti. Mumyadan, ‘shotgun metagenomics’ olarak bilinen bir cins DNA testi için hem kemik dokusu hem de bağırsak içeriği alındı. Bu test, alına örnekteki bilinen tüm biyolojik organizmaları tespit eder.
Ekip bu metotla bubonik vebaya dair ipuçları elde ettikten sonra genom çalışmalarına yöneldi. Artık bu viral DNA haritası (genom bilgisi) kullanarak Y. pestis‘in antik Mısır, Orta Çağ ve çağdaş çağdaki vakitleri ortasında nasıl evrimleştiğini ve değiştiğini araştırıyor.
‘Yersinia pestis‘ tarihî olarak belgelenmiş üç salgınla insanlığı harap etti. Bu salgınlardan biri, Mısır’ın Yeni Krallığı ile 14. yüzyılda Avrupa’yı vuran salgınlar ortasında yaşandı. Tarihçiler bunu, MS 6. yüzyılda Akdeniz, Avrupa ve Yakın Doğu’ya yayılan Doğu Roma İmparatorluğu’nun Justinianus Vebası olarak tanımlıyor.
SALGININ ROTASI DEĞİŞİYOR
Çin ve Moğolistan ise, bubonik veba ile daha yakın bir vakitte; 19. yüzyılın ortalarında karşılaştı. Bu Ağustos ayında sunulan yeni araştırma, vebanın İpek Yolu tüccarları aracılığıyla Avrupa’ya yayıldığını öne sürerek geçmiş araştırmaları altüst etti.
Bubonik (hıyarcıklı) veba, vebanın en yaygın biçimidir ve çoklukla enfekte bir pirenin ısırmasıyla yayılır. Bubonik vebanın beşerden beşere bulaşması azdır ve vektör ekseriyetle fareler ve köpekler üzere ‘pire ısırığı’ olan hayvanlardır.
Enfeksiyon, lenf düğümlerini büyük ölçüde etkileyerek şişme ve ağrıya neden olur. Tedavi edilmeyen hastalarda açık yaraya dönüşür. Veba ile enfekte olan bireylerde ekseriyetle 1-7 günlük bir kuluçka devrinden sonra ateş, titreme, baş ve beden ağrıları, halsizlik, kusma ve mide bulantısı üzere semptomlarl gözlenir.
Neyse ki, önleyici önlemlerle önüne geçilemezse günümüz şartlarında kullanılan antibiyotiklerle veba artık kolaylıkla tedavi edilebiliyor.
*** DailyMail.com Kıdemli Bilim Muhabiri Matthew Phelan
Leave a Reply