Amerikan uçakları İran’ın Fordo, Natanz ve İsfahan nükleer tesislerini vurdu.
Uluslararası Atom Gücü Kurumu’ndan (IAEA) yapılan açıklamada Fordo özelinde tesisin dışındaki radyasyon düzeyinde bir artış bildirilmediği aktarıldı.
Suudi Arabistan da radyasyon düzeylerinde bir artış olmadığını açıkladı.
Kurumun başkanı Rafael Grossi Pazartesi liderler heyetini harika toplantıya çağırdığını da duyurdu.
Konuyu BBC Türkçe’ye pahalandıran uzmanlar, mevcut koşullarda büyük çaplı bir nükleer sızıntı ihtimalinin düşük olduğunu söylüyor.
Uzmanlara nazaran radyasyon sızıntısının boyutu ve tesiri, ne çeşit bir tesisin vurulduğuna nazaran değişecek.
Enerji üretimi yapan nükleer güç santrallerinin amaç alınması daha büyük risk taşıyor.
Uranyum, nükleer yakıtın yanı sıra nükleer bomba imalinde da kullanılabiliyor.
Uranyum zenginleştirme tesislerinde meydana gelebilecek hasarın yol açacağı sızıntılarsa daha sonlu.
BBC Türkçe’nin haberine nazaran, İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) Güç Enstitüsü’nden Nükleer Uzman Profesör Doktor İskender Atilla Reyhancan, İsrail ve ABD’nin maksat aldığı nükleer tesislerin güç üreten santraller değil uranyum zenginleştirilen tesisler olduğunu vurguluyor.
Bu zenginleştirme tesislerinde gaz halindeki uranyum, santrifüj ismini veren silindir aygıtlarda uranyum-238 ve uranyum-235 isimli iki izotopa ayrıştırılıyor.
Bunlardan daha hafif olan uranyum-235, nükleer güç ve nükleer bomba imalinde kullanılıyor.
Uranyumu “zenginleştirebilmek” için bu süreç tekraren tekrarlanıyor.
Uluslararası Atom Gücü Ajansı’ndan 21 Haziran’da yapılan açıklamada ABD tarafından maksat alının tesislerde nükleer gereç bulunmadığı ya da düşük oranlarda doğal ya da az zenginleştirilmiş uranyum bulunduğu belirtildi.
Açıklamada “Yani radyoaktif kirlenme hasar gören ya da yok edilen binalarla sınırlı” sözleri kullanıldı.
Prof. Dr. Reyhancan, İran’ın orta bölümlerinde bulunan Natanz tesisi üzerinden muhtemel risklere dair örnek veriyor:
“İçinde gaz santrifüj sistemleri bulunuyor ve bunlar da zenginleştirme yapmakta. Nükleer tesisler ekseriyetle uçak düşmesi ya da bombalama, kaza sonucunda dışarıdan gelebilecek tüm tesirlere nazaran tasarlanmış ve buna nazaran korunaklı imal edilmiş tesislerdir. Yani içeride rastgele bir biçimde bir fisyon olayı oluşmadığı için yalnızca tahminen açığa çıkabilecek olan zenginleştirilmiş uranyum gereci olabilir.
“Burada da lokal, o bölgeyi etkileyebilecek bir durum kelam konusu. Bu türlü bir durumda Türkiye’nin etkilenmesini pek öngörmüyorum”
Ankara Üniversitesi Nükleer Bilimler Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Haluk Yücel ise Natanz üzere uranyum zenginleştirme çalışmaları yürütülen tesislerde çıkabilecek radyoaktif tehlikeyi şöyle anlatıyor:
“Uranyum zenginleştirme tesisinin vurulması esnasında çıkabilecek uranyum hekzaflorür gazı risk teşkil ediyor… UF6 dediğimiz bu unsur radyotoksik bir gaz. Kimyasal olarak aşındırıcı bir gaz.”
Yücel UF6’nın gözlere, deriye, akciğerlere ve böbreklere ziyan veren bir gaz olduğunu söylüyor.
Bu zenginleştirme tesisleri ortasında en bilineni Tahran’ın güneyindeki Fordo tesisi.
Yerin neredeyse 100 metre altına inşa edilmiş tesise sadece ABD’nin envanterinde bulunan “sığınak patlatıcı” bombaların etki edebileceği düşünülüyor.
Türkiye mümkün nükleer krize nasıl hazırlanıyor?
Türkiye’de mümkün radyoaktif sızıntı ve nükleer felaketlerde yönelik sorumluluk İçişleri Bakanlığı Afet ve Acil Durum İdaresi Başkanlığı (AFAD) ile Güç ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ile ilişkili Nükleer Denetleme Kurumu’nda (NDK).
Uzmanlar, nükleer felaketlere karşı birinci savunma çizgisinin erken ihtar sistemleri olduğunu vurguluyor.
NDK, Radyasyon İzleme ve İkaz Sistemi Ağı (RADİSA) ismi verilen bir sistem üzerinden tertipli olarak Türkiye genelinde radyasyon ölçümü yapıyor.
Kurumun internet sitesinde yer alan bilgiye nazaran 81 vilayet merkezi, 111 ilçe merkezi, 12 termik santral, 4 adet nükleer/radyasyon uygulaması içeren tesis, 3 hudut karakolu ve Akkuyu Nükleer Güç Santrali etrafında 28 adet olmak üzere Türkiye genelinde toplam 239 RADİSA istasyonu bulunuyor.
Prof. Dr. İskender Atilla Reyhancan, RADİSA’nın Avrupa Birliği (AB) ve Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı sistemlerine bağlı olduğunu vurguluyor ve bunun “sürekli saniyeler döneminde izlenen” ölçümler yapan bir sistem olduğunu anlatıyor.
Reyhancan, bilhassa Türkiye’nin hudut bölgelerinde ve hassas nükleer tesislerde ağırlaşan sistemin işleyişini şöyle anlatıyor:
“Bazen ani yükselmeler olabiliyor. Bazen uzaydan gelebilecek olan radyasyon da bu çeşit dedektörleri etkiliyor. O bir anda yükselme yapar sonra düşer.
“Ama bu yükselme belirli bir yerden sonra daima devam ederse sistem kendi içinde alarm vermeye başlar. İzleyen işçi de bunun hangi dedektörden geldiğini gördüğü vakit o bölgeye radyasyon korunma uzmanlarından oluşan bir takım gönderilir.”
İsrail’in İran’ın nükleer tesislerini 13 Haziran’da amaç almasının akabinde NDK tarafından yapılan yazılı açıklamada 14 Haziran prestijiyle Türkiye’deki radyasyon düzeylerinde rastgele bir artış kelam konusu olmadığı duyuruldu.
Peki artış tespit edilirse ne olacak?
Burada AFAD’ın Ulusal Radyasyon Acil Durum Planı (URAP) devreye giriyor.
URAP, nükleer sızıntı durumunda hangi kurumun nasıl hareket edeceğini, sorumluluğun kimde olacağını ve gerekli önlemlerin nasıl alınacağını ayrıntılandırıyor.
Ulusal ve milletlerarası mevzuata uygun hazırlanan planın maksatları şöyle sıralanıyor:
Durumun denetim altına alınması;
Acil durumun saha içindeki ve saha dışındaki makûs sonuçlarının önlenmesi;
Ağır tanımlanabilir (deterministik) tesirlerin önlenmesi ya da en aza indirilmesi;
İlk yardım ve acil tıbbi müdahalenin gerçekleştirilmesi; kritik tıbbi müdahalenin yapılması ve radyasyon yaralanmalarının tedavisinin yapılması;
Dozdan bağımsız mümkün (stokastik) tesir riskinin azaltılması;
Mümkün olduğunca radyolojik olmayan tesirlerin azaltılması;
Halkın bilgilendirilmesinin sağlanması;
Mümkün olduğunca mülk ve etrafın korunması;
Koşulların uygun olması durumunda toplumsal ve ekonomik faaliyetlerin tekrar başlatılabilmesi için hazırlık yapılması.
Prof. Dr. Haluk Yücel, radyasyon sızıntısı durumunda alınacak tedbirler hakkında şunları söylüyor:
“Yüzde 100 korunma kelam konusu değil. Bu türlü bir felaketin olmaması en büyük dileğimiz ancak bu türlü bir felaket olduğu vakit, hele reaktör vurulduğu vakit NDK’nın elinde radyoaktif iyot tabletleri vardır.
“En azından huduttaki bireylere bu tabletler dağıtılır. Bir kadro kimyasal gazları tutan filtreler dağıtılır.”