Yüksek PSA: Panik değil sebep sorgulama
PSA’nın yüksek çıkması her vakit kanser manasına gelmez. Aşağıdaki durumlar da PSA’yı süreksiz ya da kalıcı olarak yükseltebilir:
– Yeterli huylu prostat büyümesi (BPH)
– Prostat enfeksiyonu (prostatit)
– İdrar yolu enfeksiyonları
– Sondalı ya da zorlayıcı idrar
– Son 48 saat içinde yapılan rektal muayene
– Son 24 saat içinde bisiklet kullanmak yahut cinsel ilişki
(Kaynak: Mayo Clinic – PSA levels and influencing factors)
Bu nedenlerle yüksek PSA sonucu çıkan biri için hekimler çoklukla çabucak biyopsi önermez. Evvel tekrar test, akabinde hür PSA oranına bakılır, gerekirse ileri görüntüleme istenir.
Biyopsi kararı nasıl alınır?
Yüksek PSA sonucu sonrası doktor önce diğer faktörleri kıymetlendirir:
– Hastanın yaşı
– Ailede kanser öyküsü
– PSA’daki yıllık artış hızı
– Hür PSA oranı
– Fizik muayene bulguları
– Gerekirse mpMRI görüntüleme
Tüm bu bilgiler bir ortaya getirilerek biyopsi gerekip gerekmediği kararlaştırılır.
(Kaynak: American Cancer Society – Early detection and biopsy decision-making)
Düşük PSA her vakit rahatlatıcı mı?
Hayır. PSA pahası düşük olsa bile birtakım agresif prostat kanseri çeşitleri erken devirde PSA’yı çok yükseltmez. Bu nedenle yalnızca PSA’ya bakmak kâfi değildir. Bilhassa aile hikayesi olan, Afrikalı kökenli ya da evvelki testlerde kuşkulu değişiklikler gösteren bireylerde düşük PSA aldatıcı olabilir. (Kaynak: Cleveland Clinic – Limitations of PSA Testing)
Serbest PSA ve yüzde oranı neyi gösterir?
PSA’nın hür (free) ve bağlı (total) olmak üzere iki formu vardır. Kanser riski değerlendirirken bu oran kıymetlidir:
– % 25’ten yüksekse: Kanser riski düşüktür
– % 10’un altındaysa: Kanser riski daha yüksektir
Bu oran biyopsi gerekliliği konusunda karar verirken yol göstericidir. (Kaynak: Journal of Urology – Free- to-total PSA ratios in prostate cancer detection)
Riskin tıbbi tarafı kadar şahsî boyutu da var
Her erkek tıpkı riskle karşı karşıya değildir. Bu yüzden takip mi, biyopsi mi, erken tedavi mi kararları yalnızca tıbbi değil şahsî de bir süreçtir. Birtakım durumlarda izlemek, kimi durumlarda erken müdahale etmek daha uygun olabilir. Tabiple açık bir irtibat bu süreçte en kritik noktadır. (Kaynak: Harvard Health Publishing – Weighing risks and benefits of prostate screening)
PSA başlangıçtır, sonuç değil!
PSA testi tek başına karar verdirici değildir lakin değerli bir ikaz sinyali olabilir. Kıymet yükseldiğinde panik yerine tekrar test, ek tahlil ve tabiple ayrıntılı bir görüşme koşuldur. Düşük kıymetler de tembellik için münasebet olmamalı. Sıhhatte en hakikat karar, dataya ve şahsa özel olandır.
PSA testi nedir?
PSA (Prostat Spesifik Antijen), sırf prostat bezinde üretilen bir proteindir. Kan analiziyle ölçülür. Prostatta büyüme, enfeksiyon ya da kanser üzere durumlar bu kıymeti artırabilir. Bu yüzden PSA testi, uzun yıllardır prostat kanseri taramasında birinci adım olarak kullanılır.
(Kaynak: American Urological Association – PSA Testing Guidelines)
PSA’da referans hudutlar nedir?
Genel olarak 0–4 ng/mL ortası “normal” kabul edilir. Fakat yaşa nazaran kıymetlendirme daha hakikat bir yaklaşımdır:
– 40–49 yaş:
0–2.5 ng/mL
– 50–59 yaş:
0–3.5 ng/mL
– 60–69 yaş:
0–4.5 ng/mL
– 70–79 yaş:
0–6.5 ng/mL
Ancak bu pahaların altında ya da üstünde olunması, tek başına kesin teşhis manasına gelmez.(Kaynak: European Urology Guidelines, 2024)
PSA dışındaki testler: Yeni kuşak yöntemler
Tıp dünyasında PSA’nın hudutlu taraflarını aşmak için yeni testler geliştirildi:
– PHI (Prostate Health Index): 3 farklı PSA ölçümünü birleştirir
– 4K Score: Kanserin agresif olup olmadığını kestirim etmeye çalışır
– mpMRI (çok parametreli MR): Kuşkulu odakları ayrıntılı gösterir
Ancak bu testlerin kimileri Türkiye’de şimdi yaygın değildir. PSA hâlâ temel tarama testidir.
(Kaynak: National Comprehensive Cancer Network – Prostate Cancer Early Detection Tools)
YARIN:
– Hangi hastaya yalnızca ilaç, hangisine ameliyat?
– “Bekle-gör” yaklaşımı ne vakit işe fayda?
– Robotik cerrahi ve klasik ameliyat farkı nedir?
– Prostat tedavisinde cinsellik ve idrar kontrolü
– Erkekliğe değil, sıhhate odaklanan karar süreci