Günümüz insanı akıllı telefonla yatıp, akıllı telefonla güne başlıyor. Bu aygıtlar gün boyunca elden düşmüyor. ‘’Farkında olmadan toplumsal medya bağımlısı olduk’’ diyen Nöroloji Uzmanı Prof. Dr. Derya Uludüz, kıymetli ihtarlarda bulundu…
İNSANA ‘AÇLIĞI’ BİLE UNUTTURUYOR
Hipnoz deyince aklımıza çabucak gözleri devrilmiş, transa geçmiş beşerler geliyor ancak aslında hipnoz, zihnin dış dünyadan süreksiz olarak uzaklaşıp iç dünyaya, bilinçaltına odaklanmasıdır. Gözler açık olabilir lakin dikkat daralır. Şuurlu düşünme düzenekleri devreden çıkar, kişi telkinlere açık hale gelir.
İşte toplumsal medya da tam olarak bu durumu yaratıyor. Bir düşünün… Elinize telefonu alıyorsunuz, 20 dakika geçtiğini fark etmiyorsunuz. Açlığınızı bile unutuyorsunuz, etrafınızda olup bitenlere ilgisiz kalıyorsunuz. Zihniniz adeta transa geçiyor… Bu aslında beynin işleyişinin değiştiği hipnotik bir durum.
Prof. Dr. Derya Uludüz
BAĞIMLILIĞIN NEDENİ
Sosyal medya, beynin ödül sistemi olan dopamin üzerine heyetidir. Her beğeni, bildirim, yeni içerik küçük bir ödül dalgası yaratır. Beyin bu ödül beklentisiyle uyarılır. Bildirim gelmese bile elimiz telefona sarfiyat zira dopamin bizi “bak, bir şey olabilir” diye dürter. Bu ödül-beklenti döngüsü beynin doğal dopamin istikrarını bozar. Kitap okuyamaz hale geliriz. Dikkat süremiz 8-10 saniyeye düşer. İçerik izlemeden duramayan, daima kaydıran, ekran kapalıyken huzursuz olan bir hale geliriz. Bu da bir çeşit bağımlılıktır.
Olay yalnızca izlemekle bitmez. Görülen içerik fikre dönüşür, niyet yorum olur, yorum harekete döner. Kişi artık toplumsal medya tarafından şekillendirilmiştir ve birden fazla vakit bu sürecin farkında bile değildir. “Bu benim niyetim mi?” diye sormaz. Zira telkin tesiri bilinçaltına yerleşmiştir.
GENÇLER TEHDİT ALTINDA
Özellikle 25 yaş altı gençler bu tesire daha açık. Zira onların beyni hâlâ gelişme kademesinde. Bilhassa ergenlik periyodunda prefrontal alan tam olgunlaşmadığı için kararlar hislerle veriliyor. Toplumsal medyada sloganlar, duygusal içerikler, tekrarlar… Bunların hepsi genç bir zihin için hipnotik bir tuzaktır.
Bir genç kız ailesiyle tartışır, odasına kapanır. Toplumsal medyada bir akım, bir siyasi telaffuz dikkatini çeker. Kısa müddette okuldan soğur, protestolara katılır, hayatını değiştirir. Bu bir irade değil, dijital telkinle yönlendirilen bir davranıştır. Fark etmeden hipnoza girmiştir.
ÖNLEMİNİZİ ALIN
Dijitalhipnoza karşı şu tedbirleri alabilirsiniz:
Farkındalığınızı artırın: Sosyal medyada gezinirken bir paylaşım gördüğünüzde kendinize şu kolay ancak güçlü soruyu sorun: Ben mi bu türlü düşünüyorum, yoksa bu fikir bana empoze mi edildi?, Bu paylaşımı ben mi seçtim, yoksa önüme düştüğü için mi okudum?
Bu sorgulama, beynin prefrontal korteksini, yani karar veren, tahlil eden merkezini faal hale getirir. O an durup düşündüğünüzde hipnotik zinciri kırmaya başlarsınız. Zihin yine “sahibine” döner.
Dopamin detoksu yapın: Sürekli dopamin bombardımanı altındaki beyin, bir mühlet sonra doğal zevkleri hissedemez hale gelir.
İşte bu yüzden haftada bir gün ekranlardan uzaklaşmak, tabiatta yürümek, kitap okumak, sessizlikle vakit geçirmek “beynin sıfırlanması” için kuraldır. Buna “dopamin detoksu” denir. Bu arınma, toplumsal medyaya bağımlı hale gelmiş ödül sisteminizi dengelemeye başlar.
Telefon sizi yönetmesin, siz onu yönetin: Instagram, TikTok, X üzere uygulamalara günlük kullanım müddeti sınırlamaları koyun. 20 dakika kuralı birçok araştırmada tesirli bulunmuştur. Müddet dolunca uygulamadan çıkın, nefes alın, gerçek dünyaya dönün. Unutmayın: her bildirim bir tuzak olabilir.
Güne ekransız başlayın: Uyandıktan sonraki birinci yarım saat, beynin en taze, en açık olduğu vakittir. Bu aralıkta alınan ikazlar, günün kalanında zihnin nasıl çalışacağını belirler.
Eğer sabah birinci iş Instagram’a girerseniz, güne oburlarının hayatını izleyerek başlarsınız. Bunun yerine gözünüzü güneşe çevirin, kahvenizi içerken sessizce düşünün. Sabah ekran yoksa, gün daha çok “size ait” olur.
İç sesinizle buluşun: Default mode ağı beynin içsel sesi, hayal gücü, kendilik farkındalığı ile ilgilidir. Toplumsal medya bu ağı baskılar. Bu baskıyı kırmak için günde yalnızca 5 dakika nefes antrenmanı yapmak ya da sessizce gözleri kapatıp beklemek kâfi. Bu sırada “Ben bugün ne hissediyorum?” sorusunu sormak bile iç sesi yine açar.
Çocuklar ve gençler için tedbir alın: Genç beyinler şimdi gelişme kademesindedir ve hipnotik telkinlere karşı daha savunmasızdır. Bu yüzden toplumsal medyayı büsbütün yasaklamak değil, onları medya okuryazarlığı ile tanıştırmak gerekir. Finlandiya ve Güney Kore üzere ülkelerde bu dersler okullarda mecburî.
Çocuklara şu hünerler kesinlikle öğretilmeli: eleştirel düşünme, his farkındalığı ve denetimi, bilgi sorgulama, dijital hudut koyma alışkanlığı. Şuurlu bir jenerasyon, dijital dünyanın büyüsüne değil, gerçekliğine yönelir.