Türk ve Özbek bilim insanlarının işbirliğinde Taşkent yakınlarındaki tarihi Şahruhiye kentinde geçen yıl başlatılan arkeolojik hafriyat çalışmaları sürüyor.
Büyük İpek Yolu güzergahında bulunan ve geçmişi 2 bin yıl önceye dayanan Şahruhiye, geçmişte Ak Hunlar, Batı Göktürk Kağanlığı, Karahanlılar ve Timurlular üzere Türk devletleri periyodunda çok sayıda demir ve cam sanayi atölyelerini bulundurmasıyla öne çıkıyor.
Orta Çağ periyodunun değerli yerleşimlerinden Şahruhiye, 9.-12. yüzyıllarda en parlak periyodunu yaşarken, kent bakır ve gümüş sikkelerin basıldığı yer olarak da dikkati çekiyor.
Araştırmacılara nazaran, 1. yüzyılda Benaket olarak bilinen kent, Seyhun Irmağı’nın kıyısındaki tepeliklerle çevrili doğal savunma duvarlarına sahip kale olarak ortaya çıkarken, 5. yüzyıla gelindiğinde güçlü savunma duvarlarıyla çevrili geniş alana yayılmış bir kente dönüştü.
12. yüzyılda ise çok daha genişleyerek 140 hektarlık alana yayılan ve devrin demircilik, cam personelliği ve çömlek üretimi merkezlerinden biri olarak öne çıkan kent, 1220’de Cengizhan ordusunun istilasıyla yerle bir oldu.
Emir Timur tarafından 1392’de ele geçirilmesinin akabinde yine onarılarak, oğlu Şahruh’un onuruna Şahruhiye olarak isimlendirilen kentte, yine demir, mücevher, dokumacılık, çömlek ve cam atölyeleri gelişmeye başladı ve kent, coğrafik pozisyonundan ötürü uzun yıllar bölgenin değerli yerleşim alanlarından biri oldu.
18. yüzyıla gelindiğinde Orta Asya’daki hanlıklar ortasında durmaksızın meydana gelen iç savaşlar sonucunda birçok defa el değiştiren ve yıkımlara maruz kalan Şahruhiye, bugün yalnızca kent kalıntılarının oluşturduğu yüksek tepeliklerden oluşuyor.
Şehrin kalıntılarının bir kısmı vakit içerisinde Şahruhiye’yi çevreleyen Seyhun Irmağı’nın sularıyla yıkanarak yok olurken, kalan kısmı da yok olma tehlikesiyle karşı karşıya.
Özbek ve Türk arkeologlar birinci kere ortak projede yer aldı
Özbek ve Türk arkeologların işbirliğinde başlatılan “Şahruhiye Kenti Hafriyat Projesi”, Özbekistan Bilimler Akademisi Ulusal Arkeoloji Merkezi, Türk Tarih Kurumu ve Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı (TİKA) iştirakinde hayata geçiriliyor. Çalışma, Türk ve Özbek arkeologları birinci sefer bir ortaya getiren proje olarak da dikkati çekiyor.
Doç. Dr. Tuba Tombuloğlu başkanlığında yürütülen çalışmalarda Türk tarihçi ve arkeologların yanı sıra antropologlar, biyologlar ve Özbekistan Ulusal Arkeoloji Merkezi uzmanları yer alıyor.
Tombuloğlu, Türk arkeologlar tarafından yürütülen hafriyat çalışmalarına ait açıklamalarda bulundu.
Büyük İpek Yolu güzergahında kurulan Şahruhiye tarihi kentiyle ilgili hafriyat çalışmalarına 2024’te Özbekistan Ulusal Arkeoloji Merkezi ile işbirliği içinde başladıklarını söyleyen Tombuloğlu, projenin emelinin tarihi derinliklere inerek kentin geçmişine ışık tutmak, ayrıyeten bu kenti ırmak sularının yok etmesinden kurtarmak ve UNESCO Dünya Miras Listesi’ne dahil etmek olduğunu belirtti.
Kazı çalışmalarına Türkiye’den 14 uzman katılıyor
Tombuloğlu, kentte 1975’ten itibaren birçok arkeolojik hafriyat yapıldığını anımsatarak, uzun bir ortadan sonra Türkiye’den ortalarında uzman, yüksek lisans ve doktora öğrencilerinin de bulunduğu 14 kişinin yer aldığı kümenin arkeolojik kazılara yine başladığını aktardı.
Şahruhiye’nin ortak Türk tarihini ilgilendiren kıymetli bir bölge olduğunu tabir eden Tombuloğlu, farklı periyotlarda çeşitli Türk devletlerinin bünyesinde kalan bu kentte, o devirde çok sayıda büyük metalürji ve cam atölyelerinin bulunmasının da Şahruhiye’nin değerini bir defa daha ortaya koyduğunu lisana getirdi.
İç ve dış duvarlardan oluşan Şahruhiye’de yaptıkları hafriyat çalışmalarında Buyruk Timur periyoduna ilişkin tahkimat duvarlarının altında potansiyel saray kalıntıları ve cephanelik bölgesini tespit ettiklerini kaydeden Tombuloğlu, burada buldukları iskelet kalıntıları, zırh, kask ve başka askeri gereçlerle çok sayıda seramik ve cam kesimleri, bıçak ve ok uçlarının, Şahruhiye’nin geçmişte Orta Asya’nın en büyük metalürji ve cam atölyelerine mesken sahipliği yaptığını ortaya koyduğunu vurguladı.
“Bulguların, Türk dünyasının ortak tarihine katkı sağlamasını umuyoruz”
Buldukları eşyaların kentin 9.-12. yüzyıllarda çok faal olduğunu gösterdiğini anlatan Tombuloğlu, bunların ayrıyeten Timurlular periyodunda de burada ticaretin çok geliştiğini gösterdiğine işaret etti.
Tombuloğlu, Şahruhiye’nin Timurlu devletinin bir garnizonu olarak da kullanıldığını ve ordunun sağ kanadının burada konuşlandırıldığını, Timur’un son defa 1405’te Otrar’a yaptığı sefer sırasında burada konakladığını söyledi.
Kazı çalışmalarında ayrıyeten 1560, Timurluların son devriyle tarihlenen bir iskelet bulduklarını ve bu iskeleti araştırarak çeşitli hastalıkları ve periyodun beslenme alışkanlıklarını incelediklerini belirten Tombuloğlu, 5 yıl sürecek proje sonunda hoş sonuçlar almayı umut ettiklerinin altını çizdi.
Tombuloğlu, kentin yaklaşık 400 hektarlık alanının üçte ikisinin bugüne kadar korunamadığını ve yaptıkları araştırmalarla Seyhun Irmağı sularından ziyan gören bölgelerin müdafaa altına alınmasını hedeflediklerine değinerek, “Kazı çalışmalarında elde edilecek bulguların, sırf Türkiye ve Özbekistan’ın kültürel mirasına değil, 300 milyonluk Türk dünyasının ortak tarihine de katkı sağlamasını umuyoruz” dedi.