Trump’ın NATO planı Avrupa ülkelerinde nasıl yankılandı?

NATO (Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü – North Atlantic Treaty Organization), gayrisafi yurtiçi hasılanın (GSYİH) en az yüzde 2’sini savunmaya harcama amacına ulaşmak için tam on yıl harcadı. Bu şu anda 32 üyeden 24’ünün karşıladığı bir hedef. Ancak ABD Başkanı Donald Trump bunun yüzde 5’e çıkarılmasını istiyor.

Bugün başlayan ve hafta sonu da devam edecek olan NATO Savunma Bakanları toplantısı Atlantik’in her iki yakasından üst seviye savunma yetkililerini bir ortaya getirecek. Münih’te geçekleşecek olan Güvenlik Konferansı odak noktası ise bu talep. Müttefikler, Rusya’yı çetin geçen kışı daha sert hale getirmeden savaştan caydırma ve Trump’ın Avrupa’ya olan ilgisini sürdürme muhtaçlığını, zorlanan bütçeleriyle karşılaştırıyor.

Ancak, Kanada ile birlikte birçok Avrupa ülkesi, Trump bunu istese bile, kısa vadede savunma bütçelerini değerli ölçüde artıramaz. Birleşik Krallık’ın eski ABD Büyükelçisi Karen Pierce mevzuya ait şunları söylüyor:

– Birçok ülkenin şimdi 2025 yılı dinamiklerini görmeden %5 taahhüdünde bulunacağını sanmıyorum. Zira gidebileceğiniz suratın büyük kısmı ekonomilerinizin nasıl gittiğine bağlı.

AVRUPA’YA SERT İHTAR

Soğuk Savaş sonrası onlarca yıllık bütçe kesintileri, Avrupalıları ordularını yine düzenlemek için ekstra para bulma uğraşını ya da öbür bir deyişle umudunu sonlandırdı. On yıllardır savaşsever kimliğini koruyan Moskova’nın Sovyetler Birliği’nin dağılmasından bu yana en düşmanca halini benimsediği şu periyotta Washington’ı Avrupa’ya yönelik güvenlik taahhütlerini geri çekmekle tehdit etmesi durum daha da kritik hale geltirdi.

Bu hafta, yeni ABD Savunma Bakanı Pete Hegseth, Avrupa’ya Trump’ın el bombalarını atarken bu sert ikazlar yaptı. Çarşamba günü NATO’nun Brüksel’deki merkez binasında konuşan Hegseth şunları söyledi:

– Bugün burada, Amerika Birleşik Devletleri’nin öncelikli olarak Avrupa’nın güvenliğine odaklanmasını engelleyen sert stratejik gerçekleri direkt ve açıkça söz etmek için bulunuyoruz. Avrupalılar vereceğiniz kararla “geleneksel güvenliğin sorumluluğunu üstlenmek” zorunda kalabilir. ABD, Pasifik’te Çin ile savaşı sonlandırmaya öncelik veriyor.

TRUMP NATO’YU BÖLER Mİ?

Eski NATO Genel Sekreter Yardımcısı ve şu anda Avrupa Dış İlgiler Kurulu Politik Üyesi Camille Grand, Trump’ın talebinin ittifakın Avrupa ülkelerini üç kümeye ayırmak olduğunu söyledi. Grand kritik açıklamalarına şunları da ekledi:

– Baltık ülkeleri ve Polonya’yı içeren ilk grup, Rusya Lideri Vladimir Putin’i caydırmak için savunmaya GSYİH’nın neredeyse yüzde 5’ini zati harcıyor ve Trump’ı kendi saflarında tutmak için de “bedel ödemeye” hazırlar.

Bir öteki eski NATO Genel Sekreter Yardımcısı ve şu anda Litvanya Parlamentosu’nun Ulusal Güvenlik ve Savunma Komitesi Başkanı Giedrimas Jeglinskas’a göre, %5 sayısı “o kadar da çılgınca” değil. Bilhassa NATO’nun doğu hududunda bu sayının mantıklı olduğunu düşündüğünü tabir etti.

İkinci grup, İskandinav ülkeleri ve Birleşik Krallık üzere ülkeleri kapsıyor. Savunma bütçeleri zati GSYİH’nın %2’sinin üzerinde. Bu hususa ait konuşan Avrupa Dış Alakalar Kurulu Politik Üyesi Camille Grand şunları kaydetti:

-Jeopolitik durum tahlilleriyle dengeli olduğu için yüzde 2 buçuk, yüzde 3 ve hatta yüzde 3 buçuk gayelerine bakmaya istekliler. Fakat yüzde 5’e körü körüne evet demeyecekler.

Üçüncü grup Grand’a nazaran, bütçesel nedenlerle yahut tehdit ortamı algıları nedeniyle harcamaları değerli ölçüde artırmaya daha isteksiz. İşte bu nedenle de baskıyı en çok hisseden küme olarak öne çıkıyorlar.

HANGİ ÜLKE HANGİ DİLİMDE?

• Şu anda GSYİH’nın %1,3’ünde olan Belçika, 2034’e kadar %2,5’e ulaşma kelamı verdi.
• Savunmaya GSYİH’nın sadece 1,57’sini harcayan Trump’ın yakın müttefiki İtalya Başbakanı Giorgia Meloni, NATO’nun maksadına 2028 yerine 2027’de ulaşma planları ortaya attı.
• İtalya Dışişleri Bakanı Antonio Tajani ise, “Ben %2 harcamadan yanayım, lakin beni sıhhat hizmetlerini kesmeye zorlayamazsınız” dedi.

Ancak harcamalar konusunda yaşanan derin bölünmeler, büyük harcama yapan ülkeler ile bedavacıları karşı karşıya getirebilir diyor birkaç AB diplomatı.

Eğer Trump idaresi bilhassa savunma harcamalarını tarifelerle ilişkilendirerek böl ve yönet kararı alırsa, “Daha da fazla tansiyona hazır olun” diyen Liberal Renew Europe kümesinden Avrupa Parlamentosu üyesi Ivars Ījabs şunları ekliyor:

– Amerikan ortaklarımız Macaristan yahut İtalya üzere birtakım dost ülkelerle tatlı mutabakatlarla karşımıza çıkarsa düşünün ne olur? Birebir şey savunma harcamaları için de geçerli!

NATO Genel Sekreteri Mark Rutte, Haziran ayında Lahey’de düzenlenen dorukta kararlaştırılan yeni harcama amacının muhtemelen “yüzde 3’ün üzerinde” olacağını söyledi. Fakat Trump’ın %5 talebini karşılamak, kâfi tank, savaş uçağı ve top mermisi üretemeyen savunma müteahhitleri için büyük meseleler yaratacak.

İtalya Savunma Bakanı Guido Crosetto geçen ay Varşova’da gazetecilere “Bugün savunmaya %5 harcasaydık, Avrupa sanayisi bu parayı ememezdi. Bunu düşünmeliyiz” dedi.

ENDİŞE AVRUPA’NIN ÖTESİNDE…

Kanada’nın Yenilik, Bilim ve Endüstri Bakanı François-Philippe Champagne, bu ayın başlarında Washington’a yaptığı ziyarette POLITICO’ya “Yüzde 2 hakkında çok konuşuyoruz lakin ben daha çok, yapılması gereken yatırım tipini emecek endüstriyel kapasite konusunda endişeliyim” dedi.

Champagne ve Kanada Savunma Bakanı Bill Blair, ziyaret sırasında ABD’yi, müttefiklerin şu anda yapabileceklerinin hudutlu bütçesine daha yüksek savunma harcaması yerleştirmeye çağırdı.

“Bugün endüstriyel kapasitemize bakalım,” dedi Champagne. “Kaç denizaltı üretebiliriz? Kaç muhrip üretebiliriz? Kaç uçak üretebiliriz? Kaç yakıt üretebiliriz? Asıl sıkıntı bu.”

Trump bundan bahsetmese de ABD de emsal sıkıntılarla karşı karşıya. GSYİH’nın yaklaşık yüzde 3,4’ünü savunmaya harcıyor bu yaklaşık 850 milyar dolara denk. Silah üreticileri, Pentagon’un ve ABD müttefiklerinin taleplerini karşılama konusunda halihazırda kapasite kısıtlamalarıyla karşı karşıya. ABD Stratejik ve Bütçe Değerlendirmeleri Merkezi’ne nazaran, yüzde 5’e ulaşmak için yıllık 1,5 trilyon dolarlık bütçe gerekiyor.

REFAHA KISITLAMA MI GELİYOR?

Birçok NATO ülkesi bütçe kısıtlamalarıyla karşı karşıya. Estonya ve Litvanya bile AB fonları olmadan harcamaları GSYİH’nın %5’ine çıkaramayacaklarını söylerken, Polonya, İtalya ve öbürleri bloğun açığını ve borç limitlerini ihlal etmeden savunma bütçelerini artırabilmek için AB kurallarında değişiklik yapılmasını istiyor.

Şu anda GSYİH’nın %2’sinin biraz üzerinde olan 50,5 milyar euroluk bir savunma bütçesine sahip olan Fransa için GSYİH’ya 1 puan eklemek, ordu için yıllık ek 30 milyar euro manasına geliyor. Ve ülkenin hükümeti, 2025’te GSYİH’nın %6,6’sına kadar varan bir açıkla halihazırda çöküşün eşiğinde, bu da AB standardının iki katından fazla.

Rutte’ye nazaran, Avrupa refah devletlerinin emeklilik, sıhhat ve toplumsal güvenlik harcamalarının “küçük bir kısmını” orduya yönlendirmesi gerekiyor. Argüman, savaşın çok daha değerliye mal olacağı ve Avrupa’nın ömür üslubunu, toplumsal harcamaları biraz azaltmaktan çok daha dramatik bir biçimde altüst edeceği istikametinde. Şimdiye kadar, birkaç ülke Rutte’nin kelamlarına inanmış görünüyor.

Savunma harcamalarını GSYİH’nın %4’üne çıkarmak bile, kamu harcamalarında %6’ya kadar bir tekrar tahsis manasına gelecek, bu datayı kredi derecelendirme kuruluşu Moody’s geçen baharda Avrupa’nın altı büyük ülkesini incelerken hesapladı.

Kuruluş, “Vergi oranları Avrupa’da esasen yüksek olduğundan, harcamalarda sürdürülebilir bütçe ayarlamaları yapılması gerekecek. Fakat, seçmenlerin bu çeşit ayarlamaları desteklemesi pek mümkün değil” sözlerini kullandı.

RUSYA SONUNDAKİ ÜLKELER İSTEKSİZ

Litvanya Savunma Bakanı Dovilė Šakalienė’ye göre: “Savunmayı finanse etmek için eğitimimizi, sıhhat hizmetlerimizi, toplumsal işlerimizi kesmek ya da belli kemer sıkma tedbirleri almak sürdürülebilir bir tahlil değildir.”

Trump’ın maksadı birden fazla müttefik için ulaşılamaz durumdayken, Avrupa orduları Pentagon’a %5’lik gayeye değil, daha yüksek savunma harcamalarına gerçek seyahate odaklanması için sessizce ileti gönderiyor.

*** Politico – Laura Kayali, Jacopo Barigazzi, Jack Detsch & Joshua Posaner

* Robbie Gramer & Gregor Schwung bu rapora katkıda bulundu.