Dünyada müdafaacı siyasetlerin artmasıyla global iktisadi nizamda dönüşümün kaçınılmaz olduğu ve global dengelerde değişikliklerin görülebileceği fikri öne çıkarken kelam konusu dönüşümün “bölgeselcilik” anlayışıyla temellendirileceği bedellendiriliyor.
Küresel iktisat sisteminin geldiği nokta ve geleceğine odaklandığı “Korumacılığın Tekrar Yükselişi” başlıklı evrak haberinin son kısmında, ticarette artan korumacılık anlayışıyla birlikte dünya iktisadını gelecekte nelerin beklediği ve sistemin nasıl bir yapıya evrileceği ele alındı.
2025 yılı itibarıyla özellikle ABD Başkanı Donald Trump’ın ikinci başkanlık periyodunun başlamasıyla global ekonomik sistemde merkantilist siyasetlerin tekrar yükselişe geçtiği gözlendi.
Trump’ın “tarife” adımları ve öbür ülkelerden gelen misillemeler, özgür ticaretin yerini yeni korumacılığa bırakabileceği algısı yaratıyor. Bunun sonucunda ülkeler ortası ekonomik işbirliğinin azalması ve ticaretin daha da kısıtlanmasıyla bölgeselleşmenin kıymet kazanacağına yönelik değerlendirmeler öne çıkarıyor.
Analistler, son yıllarda global iktisatta artan belirsizlikler ve jeopolitik tansiyonların ülkeleri daha içe dönük siyasetler izlemeye yönelttiğini söz ederek 2008 global finansal krizinden bu yana giderek güçlenen müdafaacı eğilimlerin, Kovid-19 salgını ve ABD-Çin ticaret savaşıyla daha da görünür hale geldiğini belirtti.
Ekonomiler ortasında kırmızı çizgiler çizilmesine rağmen bu durumun bloklaşmalar ve bilhassa ticaret manasında yeni ittifaklar oluşturması da öngörülen bahisler ortasında.
Özellikle ABD ve Çin üzere büyük ekonomilerden gelen ayrıştırıcı ataklara rağmen bu iktisatların öbür taraftan menfaat ve yarar sağlayabilecekleri ülkelerle işbirliği sağlama ihtimali de masada.
Çin’in kendine yakın Güneydoğu Asya ülkeleriyle ilgiler kurması ya da ABD’nin ticaret siyasetlerinde İngiltere’ye daha yumuşak davranması bu tıp öngörülere sebep olan durumlar ortasında yer alıyor.
Ülkeler, hakim oldukları dallarda rekabet gücünü müdafaaya çalışırken rekabet gücü az olan dallar konusunda da kurduğu ittifaklardan yarar sağlamaya çalışabilir.
“YENİ YAKLAŞIM ÇATIŞMACI BİR YAKLAŞIM”
Marmara Üniversitesi İktisat Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mehmet Babacan, kelam konusu gelişmeler ışığında orta ve uzun vadede global iktisadi tertipte dönüşümün kaçınılmaz bir son olduğunu vurgulayarak bunun nasıl gerçekleşeceğine dair birden fazla senaryo bulunduğunu kaydetti.
Halihazırda ilerleyen korumacılık fikrinin farklı kesitler tarafından anlaşılma biçimi ve tercih edilme sebebinin farklı olduğunun altını çizen Babacan, bunun ise bölgeselleşme eğilimlerine daha da sürat kazandırabileceğini belirtti.
Tarihsel bir perspektiften bakıldığında merkantilizm ve yeni korumacılık ideolojilerinin çerçeveleri prestijiyle birbirine yakın iki yaklaşım olduğunu söyleyen Babacan, “Merkantilizmdeki tek taraflılık bugün prestijiyle yeni korumacılık kelam konusu olduğunda biraz daha iç içe geçişlerle çok taraflılık ya da çok taraflılığa dönmüş durumda. Merkantilizm özü prestijiyle çatışmacı bir yaklaşımdır, nihayetinde silahlı çatışmalar dahil ticaret savaşları ve sonrasında sömürgecilik yoluyla iktisadi üstünlüğü sağlamak için Kıta Avrupası’ndaki büyük güçlerin ve İngiltere’nin birbirleriyle en fazla savaştığı evre tekrar merkantilizm periyodudur.” dedi.
Babacan, merkantilizmin tarifine atıf yaparak bu sistemin devamı niteliğinde Avrupa ülkelerinin ticaret fazlası vererek ve periyodun şartlarında kıymetli madenlerden elde edilen sermayeyi ülke içine çekerek bir nevi bu süreci ilerlettiklerini kaydetti.
Bu bağlantının çağdaş vakitlerde kurulan merkez-çevre ya da sömürge bağlamında bir bütün olduğuna dikkati çeken Babacan, “Şimdi ise periyodun çevreleştirilen (periferi) güçlerinin giderek merkezi bir rol üstlenebilecekleri sistemik bir tartıya sahip oldukları ve birbirinden farklı bağımsız hareket edebilir sektörel alanlar var.” sözünü kullandı.
Babacan, merkantilist devirden bugüne hür ticaret kadar muhafazacı eğilimler ve yaklaşımların da süregelmekte olduğunu lisana getirerek 2. Dünya Savaşı sonrasında ABD hegemonyasında kurulan global ekonomik sistemde yeni korumacılık eğiliminin özellikle 2008 global finans krizinden bu yana giderek arttığını, DTÖ bünyesinde en fazla muhafazacı önleme başvuran ülkenin açık orta ABD olduğunu ve bugün korumacılığın ABD ile Çin’in karşı karşıya geldiği son sahnesine şahit olunduğunu tabir etti.
Gelinen nokta prestijiyle ABD ile Çin ortasında kısa-orta vadede istikrar arayışının sürebileceğine işaret eden Babacan, “Çin ile ABD ortasındaki gayretin yumuşak olmayacağını iddia edebiliriz. Ne Çin’in ne de ABD’nin tek başına bugünkü pozisyonlarıyla ticarette kazanımları ve ekonomik çıkarları tümüyle kendi lehlerine çevirmesi mümkün görünüyor. Statik kazanç/kayıp alakasının ötesinde dinamik istikrar arayışının varacağı yer belirsizliğini koruyor.” değerlendirmesini yaptı.
Babacan, sıcak jeopolitik çatışma bölgelerinin (Rusya-Ukrayna, Orta Doğu, Güney Asya ve Hint alt kıtası, Doğu Afrika vs.) de ortaya koyduğu üzere yeni korumacılığın büyük güçlerin direkt uğraşının yanı sıra farklı coğrafyalara da yayıldığına dikkati çekerek globalleşmenin son dalgasının muhakkak bir yerden sonra kırılmaya başladığı ve bölgeselleşmenin her boyutuyla revaçta olduğu yeni bir periyodun kapılarının aralandığını söyledi.
Yeni müdafaacı devrin “bölgeselci” mahiyetine atıf yapan Babacan, korumacılığın kısa-orta vadede global ölçekte topyekun (iki bloklu) bir kamplaşma formunda değil; çok kesimli, çok bölgeli bir biçim almasının daha mümkün olduğunu belirtti.
Babacan, bu sürecin oluşmasında Kovid-19 salgını üzere dünyayı etkileyen şokların tesirlerinin de izlendiğini vurgulayarak “Kovid-19 üzere şoklar hem arz hem talep taraflı iktisadi formasyonlar üzerinde tekrar düşünmeyi zarurî kıldı. Arz/üretim tarafında sürdürülebilir yerli üretimin desteklenmesi gerektiği anlayışını güçlendirirken talep/tüketim tarafında sürdürülebilirliği ve döngüsel ekonomiyi yeniden yerlilik vurgusuyla öne çıkardı. Birçok değerli kesimde tedarikin sağlanamadığı durumlarda ülke içi üretimin değeri anlaşıldı.” değerlendirmesinde bulundu.
Ülkelerin yerli üretimi artıran ve sürekliliğini sağlama alan reflekslerini daha da geliştireceğini belirten Babacan, tıpkı vakitte birçok ülkenin, globalleşmenin birden fazla vaadinin boşa çıktığı, global tedarik zincirlerinin kırıldığı ya da giderek bölgesel hale geldiği yerlerden daha maliyetli ve riskli oldukları için uzak durmak için elinden gelen çabası sarf edeceğini bildirdi.
“YEREL EKONOMİLER YAKIN GELECEKTE DAHA AZ KIYMET ARZ EDECEK”
Prof. Dr. Mehmet Babacan, “Bunun için ABD-Çin tansiyonunun yol açtığı tabiri caizse bir “fırsat penceresi”nden istifade ederek yapacaklar. Bu ifadeyi olumsuz bir muhtevaya sahip olmakla birlikte yol açtığı enflasyonist ortamın yerli üretimin ve onu teşvikin görece maliyet avantajı yakalayacağı manasında kullanıyorum. Münasebetiyle yakın gelecekte ülkelerin yerli iktisat kapasitesi daha da ehemmiyet arz edecek ve bölgeselleşme eğilimleri daha da güçlenecektir, diye düşünüyorum. ” dedi.
Diğer yandan bilhassa Kovid-19 krizinin momentum verdiği yeşil ekonomik dönüşüm ve sürdürülebilirlik temalarının bu süreçte kritik değere sahip olduğunu belirten Babacan, sürdürülebilirliğin sanayi 4.0, dijital ve yeşil dönüşüm ekseninde bir ideoloji olarak AB başta olmak üzere yeni korumacılığın yeni bir formu olarak da görülmesi gerektiğini kaydetti.
“AB İLE OLAN TİCARETTE YENİ DENGELENMENİN ÇEŞİTLENDİRİLMESİ GEREK”
Babacan, Türkiye için bu sürecin hem fırsat hem de zorluklar barındırdığına işaret etti. Türkiye’nin salgın periyodunda bölgeselleşmenin tesirlerinden çok fazla istifade ettiğini anımsatan Babacan, Çin’in salgın devrinde geç olağanlaşmaya başlamasının, yakın coğrafyasına tedarik ettiği mamuller ve görece uygun fiyatlı hizmetlerle besbelli bir avantaj sağlayan Türkiye için büyük bir fırsat penceresi açtığını ve asıl zorluğun bu dinamizmi kalıcı kılmak olduğunu aktardı.
Artan nakliyecilik maliyetlerinin ve global enflasyonun Türkiye açısından hem bir handikap hem de avantaj olarak değerlendirildiğini anlatan Babacan, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Dünyada her şey görece daha değerliye üretilir ve taşınabilir hale geliyor, burada Türkiye’nin uygun maliyetlerle orta ve yüksek teknolojili eserlerin tedarik zincirlerinden daha fazla hisse alması mümkün. Bu bağlamda bölgesel (ve en büyük) iktisadi ortağımız olan AB ile olan ticarette yine dengelenmenin hangi alanlarda ortaya çıkacağına ait çalışmalar yapılması ve eser, pazar, üretim teknolojileri bağlamlarında ticaretin çeşitlendirilmesi lazım.”
“ÜLKELERİN BİRBİRİNE MUHTAÇLIĞI VAR”
Bahçeşehir Üniversitesi Finansal Araştırma ve Uygulama Merkezi Yöneticisi Prof. Dr. İbrahim Ünalmış da bu süreç sonunda dış ticarette önemli bir kapanma olmayacağını belirterek “Çünkü ülkeler birbirleriyle ticarete husus olan dallarda büyük yatırımlar yaptılar, şayet tam kapanma olursa bu yatırımlar atıl kalacak, ülkelerin birbirine gereksinimi var” dedi.
Bununla birlikte makul stratejik bölümler seçilip bu dallarda ülkelerin kendine yetebilir hale gelmeyi hedeflediği bir periyoda girildiğini belirten Ünalmış, stratejik değere sahip kesimlerde millileşmenin kaçınılmaz olduğunu söyledi.