Barselona Global Sıhhat Enstitüsü tarafından yapılan ve Environment International isimli bilim mecmuasında yayımlanan çalışmaya nazaran, erken ve orta çocukluk devrinde öbür çocuklara kıyasla daha yüksek hava kirliliğine maruz kalan çocukların beynindeki kıymetli bölgeler ortasında daha zayıf irtibat olduğu tespit edildi.
Hava kirliliğine erken yaşta maruz kalmanın beyin gelişimi üzerindeki tesirine odaklanan çalışma, muhakkak kortikal ve subkortikal beyin ağları içinde ve ortasında fonksiyonel ilişkinin azaldığını gösteriyor. Bu ağları, düşünme, algılama ve hareketi denetim etme üzere farklı bilişsel fonksiyonları gerçekleştirmek için birlikte çalışan birbirine bağlı beyin yapıları sistemleri oluşturuyor.
Çalışma kapsamında Hollanda’nın Rotterdam kentindeki 3 bin 626 çocuğun dataları tahlil edildi. İştirakçilerin, ikametgahlarında hava kirliliğine maruz kalma, PM2,5 ve PM10 partikül husus ve azot dioksit üzerinde yapılan ölçümleri çevresel özelliklerle birleştiren istatistik modeller kullanılarak bilgiler elde edildi.
Sonrasında beyin kontağı, 13 kortikal ağ ve 3 subkortikal bölge dahil olmak üzere amigdala, hipokampüs, kaudat çekirdek kapsamında hem ağlar ortasında hem de ağlar içinde değerlendirmeler yapıldı.
Çocukların yaklaşık 10 ve 14 yaşlarında, dinlenme halindeki beyin görüntüleme tekniği kullanılarak iki sefer beyinleri tarandı. Ayrıyeten doğumdan 3 yaşına kadar ve beyin görüntüleme tekniği değerlendirmesinden bir evvelki yıl hava kirliliğine maruz kalma durumu tahlil edildi.
Elde edilen datalara nazaran, doğumdan 3 yaşına kadar hava kirliliğine daha fazla maruz kalmanın amigdala, somatomotor işlev ve kortikal ağlar ortasında daha düşük irtibata sebep olduğu sonucuna ulaşıldı.
Akciğer ve beyne ulaşabiliyorlar
Çocukluk devrinde maruz kalınan hava kirliliğinin yol açtığı sıhhat meselelerine ait sorularını yanıtlayan Türkiye Spastik Çocuklar Vakfı Danışman Nöroloğu Doç. Dr. Semih Ayta hava kirliliğinin iç yahut dış ortam havasının kimyasal, fizikî yahut biyolojik casuslarla kirlenmesi formunda tanımlandığını söyledi.
Hava kirliliğinin evsel ısınma, yemek pişirme, trafik, endüstriyel faaliyetler, güç üretimi, orman yangınları üzere esas nedenleri olduğunu belirten Ayta, ozon, kükürt dioksit, azot dioksit, sülfür dioksit ve farklı boyutlardaki partikül unsurların havadaki kirleticilerden olduğunu tabir etti.
Çapı 2,5 ile 10 mikrometre ortasındaki partikül unsurların (PM) kaba partiküller yani PM2,5 ve PM10 olarak, 0,1-2,5 ortasında olanların ince partikül unsur ve 0,1 mikrometreden daha küçük partiküllerin ise çok ince partikül husus olarak tanımlandığını lisana getiren Doç. Dr. Ayta, “Özellikle ince ve çok ince olanlar alveol dediğimiz akciğerin hücresinden direkt kana karışabiliyorlar. Ayrıyeten koku alma sonları üzerinden direkt beyne ulaşabildikleri de gösterilmiş” dedi.
Hava kirliliğine anne karnında maruz kalmanın erken doğum, bebeğin güzel gelişememesi, düşük doğum tartısı, doğum sonrası teneffüs meşakkati ve bedenin farklı organlarında doğumsal anomalilere yol açtığını vurgulayan Ayta, bu noktada ailelerde ve ilgili uzmanlık alanlarında farkındalığın artması gerektiğini bildirdi.
Hava kirliliğinin arttığı periyotlarda epilepsi ve baş ağrısı şikayetleriyle hastanelere yapılan müracaatların sayısında artış yaşandığına dikkati çeken Ayta, Multiple Skleroz (MS) hastalığının başlangıcı ve ataklarında, Parkinson ve Alzheimer hastalığında da hava kirliliğinin tesiri olduğunu kaydetti.
“Anne karnındaki bebekler, erken çocukluk ve yaşlılık en açık dönemler”
Hava kirliliğinin en fazla gebe, erken bebeklik, çocukluk ve yaşlılık devrindeki bireyleri etkilediği bilgisini veren Ayta, şöyle devam etti:
“Çocuklar uzunlukları prestijiyle yere daha yakınlar ve havanın başka kısımları dışında kalarak çöken partiküllerden etkilenebiliyorlar. Bir de şimdi hava kirliliğindeki partikülleri, hususları, tozları filtre edecek üst teneffüs yolu sistemleri gelişmemiş oluyor. Hava kirliliğinin çocukların beyin gelişimini, dikkat, algı, öğrenme üzere pek çok işlevi etkilediği, otizm spektrum bozukluğuna da tesiri olabildiğine dair yayınlar var. Hava kirliliği, havada uçuşan partikül hususlar dışında ağır metallerin yere çökmesine de neden oluyor ve bunlar da zihinsel işlevleri etkileyebiliyor”
Son yıllarda iklim krizi nedeniyle dünyanın birçok noktasında yaşanan orman yangınları ve çok hava olaylarının bilhassa çocuk ve ergen bireylerde dert bozukluğuna yol açtığı değerlendirmesinde bulunan Ayta, bu durumun ilerlemesiyle depresyon ve travma sonrası gerilim bozukluğu üzere problemlerin ortaya çıktığını anlattı.
Hava kirliliğiyle çabada öncelikle hava kirliliği açısından sahip olunan durumun kavranması gerektiğinin altını çizen Ayta, Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığının hava kalitesi ölçüm istasyonlarının ve hususta uzman bireyler tarafından hazırlanan bilgi ve raporların takip edilmesi gerektiği tavsiyesinde bulundu.
Hava kirliliğini azaltma yolları
Hava kirliliğinin azaltılması için fosil yakıtlardan uzaklaşılması gerektiği davetinde bulunan Ayta, kelamlarını şöyle tamamladı:
“Fosil yakıtlardan uzaklaşmak güzel bir seçenek fakat bir yandan güce gereksinimimiz var. İşte bu noktada elektrikli otomobil diyoruz lakin o vakit enerjiyi nasıl üreteceğiz? Yenilenebilir kaynaklarını düşünebiliriz. İstanbul’da çok az binanın zirvesinde güneş gücü paneli var. İstanbul’da yazın, sonbahar ve kışın da tahminen güneşli havalarda bunlardan yararlanabiliriz.
Tüketim alışkanlıklarımızı değiştirerek, tüketimimizi azaltarak, hava kirliliğini azaltma yolunda faaliyet gösterebiliriz. Ülkemizde de hava kirliliği izlem istasyonu sayısını artırmak, modellemeleri uygun yaparak istasyonları hakikat yerlerde pozisyonlandırmak, elde edilen dataları eşzamanlı ve şeffaf biçimde halka ulaştırmak, PM10 ve PM2,5 için de limitleri belirlemek gerekiyor.”